آرتروز، مدت‌هاست که نامش بر سر زبان‌ها افتاده و تبدیل به رایج‌ترین بیماری مفصلی شده است. آنچه در مطب متخصصان روماتولوژی دیده می‌شود این است که این بیماری پیر و جوان و زن و مرد نمی‌شناسد و برخلاف باورهای رایج، افراد زیادی را درگیر کرده است.
آرتروز چیست و علائم اصلی آن کدام است؟
آرتروز بیماری غضروف مفصلی است که در نتیجه سایش غضروف‌ها، استخوان به‌تدریج واکنش نشان داده و با درد شدید به‌خصوص در ناحیه مفاصل ستون فقرات، ران‌ها، زانوها و انگشتان بروز می‌کند. این بیماری با علائمی مثل درد، خشکی محدود و کوتاه‌مدت مفاصل و حتی بدشکلی استخوان‌ها خود را نشان می‌دهد. آرتروز گاهی در یک طرف بدن دیده می‌شود و در اغلب موارد به یک مفصل یا یک نوع مفصل محدود می‌شود.
آیا دچار شدن به مشکل آرتروز با افزایش سن طبیعی و قطعی است؟ یعنی این‌که همه ما با رسیدن به مرحله سالمندی الزاما دچار آرتروز خواهیم شد؟
خیر. ابتلا به آرتروز نباید امری قطعی و طبیعی تلقی شود. همه افراد باید با مشاهده اولین علائم آرتروز مثل درد مفاصل و افزایش آن حین حرکت، تورم، احساس صدا در مفصل، خشکی کوتاه مدت مفاصل بعد از بیدار شدن از خواب که کمتر از ده دقیقه طول می‌کشد، بدشکلی مفاصل و دردهای قبل از خواب مفاصل به پزشک متخصص مراجعه کنند. خوشبختانه با پیشرفت‌های علمی جدید می‌توان با آرتروز مقابله کرد و سرعت پیشرفت آن را کاهش داد. مهم این است که آرتروز به‌موقع و زودهنگام تشخیص داده شود.
از این گذشته آرتروز صرفا به سن و سال افراد مربوط نمی‌شود، بلکه این بیماری بیش از هر چیزی به عوامل ژنتیک، سبک زندگی و شغل افراد بستگی دارد.
پس در واقع این بیماری مختص افراد سالمند نیست؟
بدون شک ابتلا به آرتروز با افزایش سن یعنی بعد از 40 یا 50 سالگی شایع‌تر است. اما این مشکل به‌ندرت در جوانان هم دیده می‌شود. به این ترتیب که امکان دارد جوان 18 ساله‌ای به آرتروز گردن مبتلا شود. مشکل اینجاست که آرتروز در بیماران سالمند با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کند. اما در سنین جوانی شانس ترمیم و بهبود غضروف‌های آسیب‌دیده بالاست. در حالی که بدن افراد سالمند قدرت کافی برای ترمیم و احیای بافت‌های آسیب‌دیده را ندارد.
علاوه بر سالمندان چه افراد دیگری بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند؟
خانم‌ها بیشتر از آقایان به آرتروز مبتلا می‌شوند. به نظر می‌رسد افرادی که دچار اضافه وزن و چاقی هستند نیز بیشتر در معرض خطر قرار دارند. چون هر کیلوگرم وزن اضافه از نظر فیزیکی فشار زیادی به زانوها وارد می‌کند. آرتروز افرادی که دارای سابقه خانوادگی این بیماری هستند و همچنین ورزشکاران حرفه‌ای را نیز بیشتر تهدید می‌کند.
این باور وجود دارد که ورزش برای مبتلایان به آرتروز مضر است. آیا آرتروز مانعی برای ورزش کردن محسوب می‌شود؟
خیر. استراحت مفصل مبتلا، صرفا در زمان هجوم التهاب یعنی زمان درد شدید و تجمع مایع در کپسول مفصل که مدت زیادی طول نمی‌کشد، الزامی است. به محض فروکش کردن التهاب، بیمار باید بدون فشار آوردن به خود تحرک بدنی را از سر بگیرد. حرکت مفاصل باعث حمل عناصر مغذی لازم به غضروف‌ها و تسریع ترمیم بافت‌ها می‌شود.
بنابراین داشتن فعالیت جسمی منظم حتی با میزان کمی درد برای بیمار مفید خواهد بود. این کار باعث حفظ قدرت عضلات و لیگامنت‌های مجاور مفصل مبتلا و تقویت آن می‌شود. البته منظورمان ورزش‌هایی مثل فوتبال نیست. بهتر است با متخصص طب ورزشی مشورت شود تا متناسب با شرایط بدنی و پیشرفت بیماری ورزش مناسب را معرفی کند، اما در حالت کلی براساس مفصل درگیر ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی، شنا، تایی‌چی و یوگا برای افراد مبتلا به بیماری آتروز مفید است.
چگونه می‌شود از ابتلا به آرتروز پیشگیری کرد؟
بهترین روش همان پیشگیری است. هم‌اکنون علل دقیق ابتلا به آرتروز چندان شناخته شده نیست، اما به‌خوبی می‌دانیم عواملی مثل سن، مسائل ژنتیک، اضافه وزن، بی‌تحرکی و خانه‌نشینی، صدمات مفصلی قدیمی، ضربات و فشارهای مداوم و مکرر به مفاصل، ورزش‌های سنگین و … در ابتلا به این بیماری نقش مهمی دارد.
در نتیجه می‌توان با مقابله با برخی عوامل خطرساز ابتلا به این بیماری را به تعویق انداخت یا با آن مقابله کرد. با وجود این‌که نمی‌توان حاشیه امن کاملی ایجاد کرد، اما می‌توان به عنوان مثال با کاهش وزن، حفظ تناسب اندام، داشتن فعالیت‌های بدنی منظم و مناسب، ممانعت از انجام ورزش‌های سنگین غیرحرفه‌ای که فشار زیادی به مفاصل آورده و باعث ساییدگی غضروف‌ها می‌شود تا حدودی از ابتلا به مشکل آرتروز پیشگیری کرد.
روش‌های درمان و تسکین آرتروز چیست؟
روش‌های موثری برای مقابله و تسکین درد ناشی از آرتروز وجود دارد. داروهای اصلی شامل داروهای مسکن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است. مصرف داروهای مسکن به‌خصوص پاراستامول (داروهای گروه استامینوفن) در تسکین دردهای آتروز موثر است. پمادها و ژل‌های مسکنی نیز وجود دارد که به طور موضعی قابل استفاده است. این پمادها باعث تسکین درد ناشی از تاندون‌ها و لیگامنت‌های مجاور مفاصل می‌شود. در برخی موارد از تزریق موضعی ترکیبات کورتون به‌طور محدود در سال نیز استفاده می‌شود.
قرار دادن کمپرس گرم روی مناطق دردناک باعث تسکین و کاهش درد می‌شود. در صورت بروز علائم دردناک داروهای ضدآرتروز برای محافظت از غضروف‌ها تجویز می‌شود. اگر شدت تخریب غضروفی تا حدی باشد که امیدی به ترمیم آن وجود نداشته باشد یا تغییر شکل قابل توجه مفصل به‌خصوص مفصل زانو و ران به همراه درد شدید باعث سلب آرامش بیمار شود در این صورت با در نظر گرفتن شرایط بیمار امکان نیاز به عمل جراحی توسط جراح ارتوپد خواهد بود. توجه داشته باشید تاکنون هیچ تحقیق علمی اثرات موثر مصرف داروهای مکمل یا همان غضروف‌سازها را به اثبات نرسانده است. اما برخی افراد بعد از مصرف این مکمل‌ها ابراز رضایتمندی و بهبود داشته‌اند.
روش‌های غیردارویی تسکین‌دهنده آرتروز کدام است؟
برای مقابله با آرتروز نباید صرفا به مصرف دارو بسنده کرد. روش‌های غیردارویی مثل فیزیوتراپی و آموزش حرکات ورزشی و نرمشی ماهیچه‌های اطراف مفصل درگیر بسیار موثر است. داشتن رژیم غذایی متعادل و سالم که حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی است جزو ملزومات مقابله با آرتروز است. بیماران می‌توانند با مشورت با یک کاردرمان مجرب توصیه‌های لازم را برای محافظت هر چه بیشتر از مفاصل و داشتن زندگی راحت‌تر با وجود داشتن این مشکل دریافت کنند.
گفته می‌شود آرتروز زانو در ایران رایج‌تر است. چه توصیه‌هایی برای افرادی که دچار زانودرد یا آرتروز زانو هستند، دارید؟
70 درصد آسیب‌های زانو ناشی از زیاده‌‌روی در ورزش و فعالیت‌های جسمی روزمره یا ایستادن‌های طولانی‌مدت است. علاوه بر این تغییر شکل‌های مکانیکی زانو به‌صورت خفیف یا شدید از کودکی و جوانی نیز خطر ابتلا به این مشکل را افزایش می‌دهد. در واقع آرتروز زانو در نتیجه حرکات زیاد و سایشی مفصل زانو در طول سال‌ها و داشتن اضافه وزن بروز می‌کند.
البته فرسودگی غضروف و بروز آرتروز در افرادی که هیچ ورزشی انجام نمی‌دهند و تحرک بدنی کمی دارند نیز شایع است. ورزش مناسب و سبک باعث تقویت عضلات زانوها می‌شود. بدون شک ایستادن و حرکت کردن روی دو زانو در طول یک عمر زندگی اثرات خود را روی این اعضا به‌جا می‌گذارد. اما می‌توان با در پیش گرفتن عادت‌های مناسب بیشتر مراقب زانوها بود.
اگر فردی در ناحیه زانو احساس درد و ناراحتی دارد که مانع از انجام ورزش می‌شود بهتر است روی مفصل دردناک کمپرس آب سرد قرار دهد. سرما باعث تسکین درد می‌شود. اما افرادی که حین بیدار شدن از خواب دچار خشکی مفصل زانو هستند باید از کمپرس آب گرم استفاده کنند. این افراد می‌توانند روزانه دو تا سه مرتبه به‌مدت ده دقیقه کمپرس آب گرم یا حوله گرم روی زانوی دردناک بگذارند. پوشیدن کفش مناسب نیز جزو ضروریات داشتن زانوهای سالم‌تر است.
استفاده از کفش‌های پاشنه بلند یا بسیار تخت می‌تواند برای سلامت زانوها مناسب نباشد. افرادی که اهل پیاده‌روی زیاد یا کوهنوردی هستند بهتر است از عصا، چوبدستی و زانوبندهای محافظ استفاده کنند. لازم است که عصا با دست مخالف با زانوی دردناک و مبتلا به آرتروز گرفته شود. بالا و پایین رفتن از پله‌ها به‌خصوص در مواقعی که درد زانوها زیاد است توصیه نمی‌شود. انجام ورزش‌های ایزومتریک تحت آموزش فیزیوتراپ باعث تقویت عضلات اطراف مفاصل می‌شود.
این ورزش‌ها عبارت است از انقباض عضلات بدون حرکت دادن لولای مفصل. یادتان باشد زانودرد و آسیب‌های مفصلی بیشتر به سراغ افرادی می‌رود که زمان کافی برای انجام حرکات کششی و گرم کردن بدن اختصاص نمی‌دهند، بنابراین قبل از شروع هر ورزشی باید عضلات و مفاصل به‌خوبی گرم و آماده شود. نتایج برخی پژوهش‌های غربی نشان می‌دهد که پیاده‌روی طولانی‌مدت روی زمین سفت و آسفالت امکان آسیب به زانوها را افزایش می‌دهد. پیاده‌روی در زمین خاکی و چمن به دلیل نرم بودن سطح مناسب‌تر است چون فشار وارده به زانوها را کاهش می‌دهد.
