نگهداری برنج از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و کیسه برنج باید در محل خنک و خشک قرار گیرد.
تاریخچه و مشخصات گیاه شناسی
کشت برنج تقریبا چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح در کشورهای هند و چین متداول بوده است. پس از گندم، برنج دومین غله مهم در دنیا محسوب می شود و بر اساس شواهد موجود، این محصول قرنها پیش از میلاد مسیح و در زمان هخامنشیان رواج داشته و امروزه پرمصرف ترین غذای دو سوم جمعیت جهان را تشکیل می دهد. برنج گیاهی است که دارای ارقام زودرس (طول دوره رشد 130 تا 145 روز)، متوسط رس (150 تا 160 روز) و ارقام دیررس (170 تا 180 روز) می باشد. زمان برداشت برنج با توجه به دمای هوا معمولا از ماه های مرداد و شهریور شروع می شود و تا اوایل آذر ادامه می یابد.
دو گونه اصلی و مهم برنج شامل: برنج جاپونیکا با نام علمی Oryza sativa japonica و برنج ایندیکا با نام علمی sativa indica می باشد. کشت برنج در ایران نیز در نواحی شمالی کشور و حتی استان خوزستان تاریخچه طولانی دارد. از انواع برنج ایرانی می توان به گرده، دابو، طارم، چرام، صدری (شامل انواع دم سیاه، دم زرد و دم سرخ)، بینام، چمپا و… اشاره کرد. از تیپهای اصلاح نژاد شده و پرمحصول نیز می توان از سفیدرود و خزر نام برد. از نظر میزان تولید برنج، استان مازندران رتبه اول را داشته و گیلان، گلستان، فارس و خوزستان در رتبه های بعدی قرار دارند.
ارزش غذایی برنج سفید و قهوه ای
رنگ اصلی برنج وقتی در پوسته قرار دارد، قهوه ای است که به آن برنج قهوه ای می گویند. برای به دست آوردن برنج سفید، دانه های برنج را در دستگاه های مخصوص می ریزند و این دستگاه ها پوسته خارجی برنج را جدا می کنند و با ایجاد اصطکاک بین برنج های پوسته دار با یکدیگر، موجب از بین رفتن غشای خارجی آنها می شوند و در نهایت برنجی به رنگ سفید و شفاف به دست می آید. در طی آسیاب کردن برنج قهوه ای و تبدیل آن به برنج سفید، 67 درصد ویتامین B3، هشتاد درصد ویتامین B1، نود درصد ویتامین B6، پنجاه درصد منگنز، 50 درصد فسفر، 60 درصد آهن و تقریباً تمامی فیبرهای محلول و اسیدهای چرب ضروری موجود در آن از بین می روند. در حالی که برنج قهوه ای به دلیل اینکه حاوی فیبر، سلنیوم و منیزیم است، برای بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ مفید می باشد. در جدول صفحه بعد، مواد مغذی موجود در یک لیوان برنج پخته شده سفید و قهوه ای با هم مقایسه شده است.
انواع برنج خارجی
برنجهای خارجی انواع مختلفی دارند: برنج باسماتی که نوعی برنج دانه باریک، بلند و کشیده است و بوی بسیار مطبوعی دارد و در دامنه های هیمالیا از بنگلادش تا هند کشت می شود. برنج دانه درشت که اغلب در جنوب شرقی آسیا کشت می شود و بعد از طبخ، دانه ها به راحتی قابل تفکیک هستند و حالت نشاسته ای ندارند. برنج یاسمن که مخصوص تایلند است و دانه های بلند و کشیده ای دارد و رایحه ملایم آن برای تهیه انواع غذاهای با ذائقه آسیایی بسیار مناسب است. برنج دانه کوتاه از انواع دیگر برنج های خارجی است که فرم بیضی کوچکی دارد و پرنشاسته است و اغلب در کره و ژاپن کشت می شود. این نوع برنج چسبنده بوده و در صورت پخته شدن همه دانه ها به هم می چسبند و مخصوص تهیه غذاهای ژاپنی است.
برنج گلوتین که به صورت سفید و سیاه در بازار موجود است، محصول شمال تایلند و کشور لائوس است و هنگام طبخ، کوچک و نیمه شفاف می شود، البته برخلاف نام این نوع برنج، گلوتین در ترکیب آن وجود ندارد و بسیار پرنشاسته است و از آن به عنوان برنج چسبناک یا شیرین یاد می شود. تنها تفاوت برنج گلوتینی سیاه با نوع سفید این است که در نوع سیاه، لایه آخر سبوس روی دانه برنج باقی می ماند و باعث ایجاد طعم خاص در برنج می شود که در تهیه انواع غذاها یا دسرهای اندونزی، تایلند، فیلیپین و برمه مورد استفاده قرار می گیرد. قابل ذکر است که بیشترین برنج وارداتی ما از کشورهای هند، پاکستان، تایوان، بنگلادش، چین و تایلند تامین می شود.
مواد مغذی موجود در یک لیوان برنج پخته شده سفید و قهوه ای
برنج سفید برنج قهوه ای
کالری 266 218
پروتئین (گرم) 5 5/4
کربوهیدرات (گرم) 6/58 8/45
فیبر (گرم) 5/0 5 /3
چربی (گرم) 4/0 6/1
اسیدهای چرب غیراشباع (گرم) 1 /0 6/0
کلسترول (میلی گرم) 0 0
روشهای نگهداری برنج
نگهداری برنج از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و کیسه برنج باید در محل خنک و خشک قرار گیرد، زیرا بهترین شرایط برای رشد و تکثیر تخم آفت های برنج گرما و رطوبت است. حشره کامل مربوط به آفت برنج (شپشک)، حشره سرخرطومی کوچکی به رنگ قهوه ای است. رنگ عمومی بال پوش ها قهوه ای تیره و روی هر بال پوش دو لکه بزرگ به رنگ قهوه ای روشن دیده می شود. خرطوم نرها نسبت به ماده ها ضخیم تر و کوتاه تر است. خسارت عمده حشره در درجه اول مربوط به لارو است. طول عمر حشره کامل به طور متوسط 4 تا 5 ماه است و تعداد تخم های گذاشته شده 400 تا 576 عدد می باشد. بهترین راه برای پیشگیری از حشره زدن برنج و حبوبات و تکثیر تخم آفت ها درون آنها، نگهداری آنها در دمای مناسب است. مکان های خشک و خنک، بهترین محل برای نگهداری و انبار کردن برنج هستند. روش های مختلف دیگری نیز در این زمینه وجود دارد، از جمله اینکه می توان برای جلوگیری از ورود حشرات به داخل کیسه برنج از حبه های سیر و نمک استفاده کرد که تا حد زیادی نیز در کاهش آفات برنج موثر است.
البته از قرصی به نام قرص برنج نیز در کیسه های حاوی این محصول استفاده می شود که یک عدد آن قادر است هزاران شته را از بین ببرد، قرص برنج، قرصی با وزن حدود 3 گرم با بوی سیر یا ماهی گندیده است که دارای جذب خوراکی و استنشاقی بالایی می باشد. این قرص ترکیب خطرناکی از فسفیدها (فسفید روی، کلسیم و بطور شایع تر فسفید آلومینیوم) است و جهت جلوگیری از آفت زدگی برنج انبار شده، مصرف می شود. قرص برنج همچنین جهت دفع آفات سایر غلات انبار شده و جلوگیری از کپک زدگی خوراک دام، تنباکو و غیره نیز استفاده می شود.
در خانه می توان این قرصها را که به قرصهای سیر نیز معروفند، برای جلوگیری از مخلوط شدن با برنج، داخل یک قوطی کبریت قرار داد و پس از ایجاد چند سوراخ ریز روی قوطی کبریت، آن را داخل گونی برنج ها انداخت. این قرصهای سمی به هیچ وجه نباید خرد یا لابه لای برنج شوند، زیرا با خوردن اتفاقی آنها، مشکلاتی ایجاد می شود.
یکی از ساده ترین و در عین حال موثرترین راههای رهایی از شر شپشک برنج، قرار دادن گونیهای آن روی قفسه های مشبکی است که حدود 20 تا 25 سانتیمتر از زمین فاصله دارد، بهتر است از چسباندن گونیهای برنج به دیوار هم خودداری کنید تا جریان هوا به خوبی بین گونی یا کیسه های برنج برقرار شود. حداقل فاصله گونیهای برنج با دیوار باید 5 سانتیمتر باشد تا گردش هوا به آسانی انجام شود. یک راه ساده و سنتی دیگر جهت خارج کردن شپشک ها، هوادهی و گرمای شدید آفتاب بعدازظهر می باشد که می تواند حشره های برنج را فراری دهد، البته برای پیشگیری از خرد شدن برنج، آن را مدت زمان زیادی زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید. روش دیگر، پاشیدن نمک لابه لای برنج است که هرچند تأثیر زیادی در از بین بردن حشرات ندارد، اما می تواند تا حدی باعث پیشگیری از تکثیر آنها شود.
