تقريبا همه يك بار هم كه شده با نيش حشرات گزيده شده و درد آن را تجربه كرده‌ايم. گرچه شمار حشرات گزنده در اطراف ما زيادند ولي هميشه متهم رديف اول پشه‌ها هستند و اين اتهام همواره گريبانگير آنها مي‌شود. نيش برخي از حشرات فقط قرمزي پوست و التهاب دارد ولي برخي ديگر در صورتي كه اقدام فوري صورت نگيرد، مي‌تواند باعث ايجاد بيماري‌هاي شديد و حتي مرگ شود.
حشرات گزنده از خون انسان و حيوانات ديگر تغذيه مي‌كنند و از طرفي با مكيدن خون قادرند برخي بيماري‌هاي واگيردار را از فردي به فرد ديگر انتقال دهند. در واقع حشرات گزنده زماني انسان را نيش مي‌زنند كه طبق يك مكانيسم طبيعي قصد دفاع از خود يا قصد تغذيه از خون را دارند. برخي حشرات در زمان گزش، اسيد فورميك به بدن تزريق مي‌كنند كه باعث التهاب فوري پوست شده و اغلب موجب قرمزي و تورم در ناحيه گزيده شده مي‌شود. واكنش نسبت به گزش حشرات معمولا تا چند روز باقي مي‌ماند. ولي در برخي مواقع اين اثرات تا 2 سال هم بر جاي مانده و ممكن است گاهي با زخم‌هاي سرطاني بدخيم اشتباه شود.
با حشرات گزنده بيشتر آشنا شويد
عنكبوت‌ها: اين موجودات به ظاهر ترسناك تنها زماني كه احساس خطر كنند انسان را نيش مي‌زنند. ولي فقط گونه‌هاي كمي از عنكبوت‌ها هستند كه نيش‌هاي خطرناك دارند و در بيشتر مواقع به دنبال گزش عنكبوت آسيب چنداني وارد نشده و نياز به اقدام فوري نيست. عنكبوت بيوه سياه و عنكبوت قهوه‌اي دو گونه خطرناك عنكبوت‌ها هستند كه نيش آنها مي‌تواند كشنده باشد. عنكبوت سياه در محيط‌هاي گرم و خشك بويژه زيرزمين‌ها، اتاق‌هاي زير شيرواني يا زير سينك‌هاي ظرفشويي يافت مي‌شوند. نيش اين حشره مشكلاتي همچون آنفلوآنزا ايجاد كرده و نيازمند اقدام اورژانسي است. سم اين عنكبوت بسيار سمي و وابسته به نوروتوكسين‌هاست كه احساس گرگرفتگي و سرما، سردردهاي شديد، دردها و اسپاسم‌هاي شديد عضلاني، نبود حفظ تعادل، دشواري در تنفس، انقباض و تب بالا ايجاد مي‌كند. كودكان بيشتر در معرض خطر هستند. موثرترين روش تا قبل از رساندن به مركز درماني شست و شوي محل با آب و صابون و بالا نگه داشتن عضو از سطح قلب جهت كاهش خون‌رساني به عضو تا رساندن به مركز درماني است.
اما عنكبوت قهوه‌اي به مراتب از گونه قبلي عنكبوت‌ها خطرناك‌تر بوده و سم مهلك‌تري دارد. اين حشره در محل‌هاي تاريك و مرطوب و دور از چشم انسان‌ها زندگي مي‌كند و بيشتر كنار جعبه‌هاي مقوايي، اتاق‌هاي زير شيرواني، قفسه‌ها يا كشوها يافت مي‌شود. از بين رفتن و مرگ بافت اطراف محل گزش، از برجسته‌ترين علامت‌هاي نيش آن به شمار مي‌رود كه درمان آن چند ماه زمان مي‌برد. معمولا نيش اوليه قابل احساس نيست ولي 8 ساعت بعد درد شديدي در ناحيه گزش حس مي‌كنيد كه رفته رفته سياه مي‌شود. اين مرحله ابتدايي «نكروز» يا سياه شدن عضو گزيده شده است كه مرگ بافت را به دنبال دارد. گاهي محل گزش آبي يا كبود شده و با حلقه سفيدي احاطه مي‌شود. تاول‌هاي آبدار در موضع از علامت‌هاي آن است كه به مرور خشك شده و ايجاد زخم مي‌كند. فرد مصدوم اغلب حالت سرگيجه، تب و درد عضلاني داشته و تعداد كمي هم بر اثر اين نيش جان خود را از دست مي‌دهند. روش درماني مناسبي كه در مركز درماني روي چنين فردي انجام مي‌گيرد، تزريق استروئيدهاست. گاهي هم مجبور مي‌شوند عضو گزيده شده را قطع كنند.
اما به طور كلي گزيده شدن توسط عنكبوت‌ها علائمي به همراه دارد كه عبارت است از: تهوع، استفراغ، درد شكمي، سفتي و درد مفاصل، احساس بي‌قراري و بيماري، قرمزي موضعي، سوزش و خارش و دردي كه با درمان‌هاي خانگي از قبيل گذاشتن كيسه يخ، تورم آن كاهش مي‌يابد و اغلب بدون درمان حدود هفت تا 10 روز بهبود مي‌يابد.
نيش برخي از حشرات فقط قرمزي پوست و التهاب در پي دارد ولي برخي ديگر در صورتي كه اقدام فوري صورت نگيرد، مي‌تواند باعث ايجاد بيماري‌هاي شديد و حتي مرگ شود
بهترين اقدام براي مقابله با نيش عنكبوت‌ها شست و شوي محل گزش با آب و صابون است. از كمپرس يخ در موضع هم بايد استفاده كرد. از مسكن براي كاهش درد علائم استفاده كنيد. در صورت مشاهده واكنش‌هاي حساسيتي فرد را به مركز درماني برسانيد. پس از آن، تزريق واكسن كزاز الزامي است. چنانچه فرد با نيش عنكبوت بيوه سياه يا عنكبوت قهوه‌اي گزيده شده، عضو را با آب شست و شو داده و براي جلوگيري از گسترش سم، عضو را پايين‌تر از سطح قلب نگه داريد. براي كاهش خطر گسترش سم، بالاي محل گزش را محكم ببنديد ولي باند را خيلي محكم نكنيد كه خون‌رساني قطع شود. فرد را سريع به مركز درماني منتقل كنيد. آنجا از پادزهر براي خنثي كردن اثر سم، مسكن‌ها و شل‌كننده‌هاي عضلات استفاده مي‌كنند.
پشه‌ها: پشه‌ها هميشه جزو خطرناك‌ترين حشرات گزنده در سراسر جهان و بيشترين عامل انتقال بيماري‌هاي كشنده و واگيردار بوده و عامل مرگ سالانه ميليون‌ها نفر در جهان محسوب مي‌شوند. آزاردهنده‌ترين مشكلي كه پشه‌ها دارند، بيخوابي‌هاي شبانه‌اي است كه با صداي آزاردهنده خود براي انسان ايجاد مي‌كنند. پشه‌ها با استفاده از خرطومي كه دارند خون طعمه خود را مي‌مكند، اما تغذيه از خون انسان يا جانوران، اولين غذاهاي آنها نيست بلكه غذاي اصلي آنها از شهد گياهان بوده و به مكيدن خون به عنوان يك ماده مغذي اضافي مانند پروتئين و آهن بخصوص براي توليد مثل نياز دارند.
آنها معمولا با نزديك شدن غروب و شب فعال‌ترشده و بيشتر به سمت طعمه‌هاي خود نزديك مي‌شوند. زماني كه پشه طعمه خود را پيدا مي‌كند، روي پوست او نشسته و از بزاق خود به عنوان ضدانعقاد استفاده مي‌كند تا خون رقيق شده و با خيال راحت آن را بمكد. بعد از تزريق بزاق در پوست طعمه، با استفاده از ساختار سوزني‌شكل لوله‌مانندي كه در ناحيه سرش قرار دارد و خرطوم ناميده مي‌شود، سوراخي را در پوست فرد ايجاد كرده و خون را مكش مي‌كند و تا پر شدن كامل شكمش از خون طعمه، به گزش ادامه مي‌دهد. پيامد گزش نيش پشه چند دقيقه پس از آن، تنها خارش، درد و تورم ايجاد شده در موضع است.
پشه‌ها به خاطر انتقال عوامل مختلف باكتريايي و ويروسي بيماريزا، جزو خطرناك‌ترين و كشنده‌ترين حشرات در كره خاكي شناخته شده‌اند. پشه‌ها در محيط‌هاي مرطوب و نمدار بسرعت توليد مثل مي‌كنند. از جمله بيماري‌هاي خطرناك و كشنده‌اي كه توسط پشه‌ها از فردي به فرد ديگر انتقال مي‌يابد، عبارتند از:
ويروس وست نيل: انتقال ويروس اين بيماري مي‌تواند باعث التهاب مغزي شده و فرد را تا حد مرگ بكشاند.
مالاريا: اين بيماري مستقيما از پشه به انسان منتقل‌شده و در سراسر جهان بويژه مناطق مركزي و جنوبي آمريكا، آفريقا، آسيا، شرق اروپا و جنوب اقيانوس آرام يافت مي‌شود. علائم اين بيماري در يك فرد نسبت به فرد ديگر متغير است و شامل تب، درد بدن، كما و مرگ است.
تب زرد: اين بيماري بيشتر در آمريكاي جنوبي و آفريقا يافت مي‌شود و از طريق پشه از فردي به فرد ديگر قابل انتقال است.
كرم قلبي: اين نوع انگل، حيوانات خانگي را مبتلا كرده و لارو آنها از طريق پشه قابل انتقال است و در صورتي كه درمان نشود مي‌تواند باعث ايجاد لخته در قلب و بروز مشكلات قلبي و عروقي و حتي مرگ شود.
اما گزش پشه‌ها هميشه بيماريزا نيست و در اكثر مواقع تنها خارش و درد ايجاد مي‌كند. ابتدايي‌ترين كار در مواجهه با نيش پشه‌ها اين است كه از محيطي كه پشه‌ها آنجا هستند دوري كنيد، اما اگر به نيش حشرات حساسيت داريد، آن را سريع درمان كنيد. جاي نيش پشه ممكن است ورم‌كرده و به دنبال خاراندن به تاول‌هاي بزرگي تبديل شود. در اين مواقع مي‌توانيد از كرم‌هاي هيستامين روي موضع گزيده شده و نيز از داروهاي مسكن استامينوفن يا داروهاي ضد التهابي چون ايبوپروفن استفاده كنيد. يك دوش آب سرد هم مي‌تواند راهگشا بوده و خارش را كم كند. از ديگر راهكارهاي خانگي و در دسترس مي‌توان به ماليدن سطح داخلي پوست موز به مدت چند ثانيه تا چند دقيقه روي نقطه گزش اشاره كرد كه درد، تورم و خارش را سريع از بين مي‌برد. از شيره گياه آلوورا نيز مي‌توانيد براي كاهش درد و خارش آن بهره ببريد. سريع‌ترين كار ممكن براي خلاص شدن از خارش نيش پشه گرفتن موضع زير آب سرد است، اما اگر به نيش پشه حساسيت داشته و دچار تپش قلب، تنفس كوتاه يا احساس تب مي‌كنيد سريع به پزشك مراجعه كنيد.
برخي اسپري‌هاي دفع پشه هم وجود دارند كه با پاشيدن آن به سطح بدن مي‌توانيد از گزند آنها مصون بمانيد. پس اگر قصد سفر به مكان‌هايي را داريد كه پشه زيادي دارد، اين اسپري را فراموش نكنيد و لباس‌هاي ضخيم بپوشيد. البته دوام اسپري تنها دو ساعت بوده و براي افراد مبتلا به بيماري‌هاي تنفسي و آسم مشكل‌آفرين است. ولي چسب‌هاي پشه 75 ميلي‌گرم «تامين»، ماده دفع پشه دارد كه با چسباندن به بدن وارد جريان خون‌شده و به تمام بدن رسيده و سپس در قالب يك بوي غيرقابل تشخيص براي انسان از طريق غدد عرق از پوست دفع‌شده و پشه‌ها را از شما دور مي‌كند. هر چسب براي 24 ساعت كفايت مي‌كند.
زنبور: نيش زنبورها بسته به اين كه شما به سم نيش حساسيت داريد يا نه، تنها مي‌تواند دردناك بوده يا باعث مرگ شود. بهترين كار براي كاهش واكنش نسبت به سم نيش زنبور خارج كردن هر چه سريع‌تر نيش زنبور از محل گزش است. در صورت وجود حساسيت به نيش زنبور، فرد گزيده شده احتمالا دچار شوك آنافيلاكسي شده و جانش در معرض خطر قرار مي‌گيرد. اين حالت بيشتر در افرادي كه سيستم ايمني بسيار حساسي نسبت به سم دارند، اتفاق مي‌افتد و در صورت گزيده شدن، شديدا به سم واكنش نشان داده و اين واكنش ممكن است در كل بدن ايجاد شود. بيشتر مرگ‌هايي كه بر اثر گزش حشرات اتفاق مي‌افتد در يك ساعت ابتدايي گزش رخ مي‌دهد. بنابراين اقدامات اوليه بسيار مهم است. علائمي كه به دنبال نيش زنبور ايجاد مي‌شود درد آني، قرمزي، تورم و خارش در ناحيه گزش است، اما چنانچه به نيش زنبور حساسيت شديد داشته باشيد ممكن است با علائم شديدتري روبه‌رو شويد كه واكنش‌هاي آنافيلاكسي محسوب شده و عبارتند از: كهير و خارش در كل بدن، تورم دهان و گلو يا هر دو، خس‌خس كردن هنگام تنفس، كوتاهي تنفس يا دشواري در تنفس، افت فشار خون، تهوع، استفراغ، اضطراب و درد قفسه سينه. در حالت شديد ممكن است فرد دچار كاهش درجه هوشياري شده و در صورتي كه اقدامات اورژانسي در مورد فرد صورت نگيرد، ممكن است جان خود را از دست دهد.
البته چون اين حشرات به صورت گروهي حركت مي‌كنند، در صورت گزيده شدن توسط يك زنبور در اولين فرصت از محيط دور شويد تا از گزند نيش ساير زنبورها دور بمانيد چرا كه نيش‌هاي متوالي مي‌تواند باعث از كار افتادگي عضلات يا نارسايي كليوي و در موارد نادر منجر به مرگ شود. در اين ميان كودكان، افراد ميانسال و افراد ضعيف بيشتر در معرض خطر قرار دارند. براي كاهش تورم و درد ناشي از نيش زنبور از كمپرس يخ روي عضو گزيده شده استفاده كنيد. به طوري كه در هر ساعت حدود 20 دقيقه كمپرس را به كار ببريد و از روي لباس اين كار را انجام دهيد تا مانع از يخ‌زدگي عضو شود. از آنتي‌هيستامين‌هايي چون ديفن‌هيدرامين استفاده كنيد. براي كاهش درد هم مي‌توانيد ايبوپروفن يا استامينوفن مصرف كنيد. روي موضع را با آب و صابون شست و شو داده و پماد آنتي‌بيوتيك روي آن بماليد.
رتيل: رتيل‌ها از عنكبوت‌ها بزرگ‌تر بوده و موجوداتي پرمو هستند. اين حشرات روي طعمه خود پريده و نيش خود را در بدن طعمه وارد مي‌كنند. آنها سمي هستند ولي تا زماني كه به سم آن حساسيت نداشته باشيد باعث مرگ شما نخواهد شد. نيش رتيل علائمي مشابه با نيش زنبور دارد مانند قرمزي و گرما در ناحيه گزش. ولي چنانچه به سم اين حيوان حساس باشيد ممكن است با علائمي چون دشواري در تنفس، واكنش قلبي، پلك‌هاي پف كرده، خارش، افت فشار خون، نبض پرسرعت، تحريك پوستي، تورم عضو گزيده شده، تورم لب‌ها و گلو مواجه شويد. اين علائم به فوريت‌هاي اورژانسي نياز داشته و در صورت درمان نشدن فرد ممكن است جان خود را از دست بدهد. در اقدامات اوليه بهتر است عضو گزيده شده را با آب و صابون شسته و هر 10 دقيقه كمپرس يخ را روي موضع قرار دهيد و سپس 10 دقيقه آن را برداريد و آن را تكرار كنيد. در صورت افت فشار خون، مدت زمان كمپرس يخ را كاهش دهيد تا پوست فرد آسيب نبيند.
عقرب: حدود 2000 گونه عقرب در دنيا شناسايي شده كه تنها 25 تا 40 نوع آنها سم كشنده داشته و بيشتر براي براي كودكان، نوزادان و افراد ميانسال مي‌تواند خطرناك باشد. سم تركيبي عقرب حاوي موادي است كه روي سيستم عصبي اثر مي‌گذارد. عقرب‌ها بيشتر زير صخره‌ها، پوسته و كنده درختان زندگي مي‌كنند و در فصول بهار و تابستان و گرماي بيشتر از 21 درجه فعال‌تر هستند.
علائم گزيدگي با نيش عقرب از خفيف تا شديد متغير بوده و در موارد خفيف عبارتند از: درد، سوزن سوزن شدن عضو، سوزش يا بي‌حسي در عضو گزيده شده. در موارد شديدتر فرد با علائمي چون بي‌حسي گسترده در اندام‌ها، دشواري در بلع، سفت شدن زبان، تاري ديد، حركات سريع چشم‌ها، صرع، ترشح بزاق و دشواري در تنفس روبه‌رو مي‌شود كه به مراقبت‌هاي فوري نياز خواهد داشت. علائم گزش عقرب در كودكان عبارتند از: درد شديد، بي‌حسي، سوزش عضو و تورم، انقباض عضلات، حركات غيرعادي سر، گردن و چشم‌ها، ترشح بزاق از دهان، تعريق، بي‌قراري و تحريك‌پذيري، اما افراد بالغ معمولا با علائمي چون تنفس سريع، افزايش فشار خون، افزايش نبض، انقباض عضلاني و ضعف مواجه مي‌شوند. افراد مسن و بسيار جوان ممكن است بر اثر نارسايي قلب و تنفسي در ساعات اوليه گزش با نيش عقرب جان خود را از دست بدهند.
در درمان فوريتي اين وضعيت، ابتدا موضع را با آب و صابون شست و شو داده و به خاطر احتمال تورم عضو و جلوگيري از گردش خون، زيورآلات‌تان را درآوريد.
براي كاهش درد و كاهش سرعت گسترش سم از كمپرس يخ هر 10 دقيقه استفاده كرده و 10 دقيقه به عضو استراحت دهيد. اين روش موثرترين راه پس از گزش محسوب مي‌شود. هر 4 ساعت براي كاهش درد، از استامينوفن استفاده كنيد. از مصرف ايبوپروفن و آسپرين خودداري كنيد زيرا ممكن است به مشكلات ديگري منجر شود. محل نيش‌زدگي را برش نداده و سعي در مكش سم از داخل عضو نكنيد. از مصرف هرگونه ماده غذايي و مايعات خودداري كنيد.
كوچك اما خطرناك
نيش بيشتر مورچه‌ها تنها درد كمي در ناحيه گزش ايجاد مي‌كند، ولي برخي از گونه‌ها هستند كه با وجود كوچكي، بسيار سمي بوده و حتي كشنده‌اند. مورچه‌هاي آتشين گونه‌اي از مورچه‌ها هستند كه بسيار مهاجم‌اند و گروهي حركت كرده و در زمان گزش، ماده‌اي شيميايي ترشح مي‌كنند كه ساير مورچه‌ها را با خبر مي‌كند و بهترين راه در اين حالت دور شدن سريع‌تر از آن محل است. مورچه‌هاي نقره‌اي دسته‌اي ديگر از مورچه‌ها هستند كه بسيار اجتماعي بوده و در قالب گروه حركت مي‌كنند. استفاده از آفت‌كش‌ها نه‌تنها كمكي به شما نمي‌كند، بلكه باعث ازدياد تعداد آنها مي‌شود. مورچه‌هاي رودخانه‌اي يا ارتشي، مورچه‌هاي خطرناكي هستند كه در آفريقا يافت شده‌اند و در گروه‌هاي بزرگ در جنگل‌ها حركت مي‌كنند. آرواره‌هاي بسيار قوي داشته و در صورت محاصره شدن توسط آنها فرار از دست آنها دشوار بوده و قادرند انسان را تا استخوان پاره پاره كنند. مورچه‌هاي جهنده، گروه ديگري هستند كه قديمي‌ترين نژاد مورچه روي زمين به شمار مي‌روند. بومي استراليا بوده و ذاتا قاتل هستند و ديد خوبي دارند كه همين مساله آنها را خطرناك كرده است و نيش آنها علائم آلرژيك شديدي ايجاد مي‌كند. مورچه گلوله‌اي دردناك‌ترين نيش را دارد و درد آن تا 24 ساعت ادامه مي‌يابد. در صورت مشاهده اين گونه‌ها، سريع‌تر از محل دور شويد.
بهترين اقدامات بعد از نيش مورچه اين است كه موضع را با آب و صابون شسته و آهسته آن را خشك كنيد. تركيبي از جوش شيرين و آب درست كرده و روي موضع قرار دهيد. اين كار خارش و تورم را كاهش مي‌دهد. در صورت ايجاد تاول، از خاراندن و تركاندن آن جلوگيري كنيد و در سريع ترين زمان ممكن به پزشك مراجعه كنيد.
منبع:jamejamonline.ir
