امروزه با ورود دستگاه‌های جدید و پیشرفته در عرصه درمان بیماری‌های چشم و دانش نوین چشم پزشکی، چندین راه مقابل بیماران قرار می‌گیرد که انتخاب یکی از آنها به عهده خودشان گذاشته می‌شود. اصلا چرا چشمانمان ضعیف می‌شود و بهترین راه برایمان کدام است؟ دکتر رضا زارعی ابیانه، فوق‌تخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به پرسش‌های ما در این زمینه پاسخ داده است.
عیوب انکساری چشمی چند نوع دارد؟
سه نوع عیب انکساری وجود دارد. دوربینی (هیپرمتروپی)، نزدیک بینی (مایوپی) و آستیگماتیسم که حد واسط این دواست. هر کدام از این سه عیب ممکن است از بدو تولد با کودک همراه شود یا در طول زمان به وجود آید. البته عوامل مستعد‌کننده در آن دخیل است، ولی در راس همه آنها ارث قرار دارد.
نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم چیست؟
نزدیک‌بینی اختلالی است که در آن فرد، دور را تار ولی اشیای نزدیک را بخوبی می‌بیند و برعکس این حالت دوربینی است، یعنی اشیای دور واضح است و اشیای نزدیک مات.
اگر کره چشم را مانند یک لنز تصور کنیم، تمام اشیایی که در فاصله دور قرار دارند در کانون لنز یعنی ماکولای چشم تشکیل می‌شوند. چنانچه به هر دلیلی قطر قدامی ـ خلفی بزرگ یا کوچک شود تصویر دیگر نمی‌تواند روی نقطه ماکولا متمرکز شود. این تصویر ممکن است جلوتر یا عقب‌تر تشکیل شود یا این که فاقد کیفیت باشد به طوری که در دو محور مختلف با قدرت‌های مختلف تشکیل شود و قسمتی شفاف‌تر و قسمت دیگر مات‌تر دیده شود.
در نزدیک‌بینی تصویر بی‌نهایت روی ماکولا نمی‌افتد، زیرا قطر قدامی خلفی چشم زیاد شده است و تصویر جلوتر از شبکیه می‌افتد. این حالت نزدیک‌بینی است و فرد دیگر نمی‌تواند اشیای دور را ببیند. در دوربینی عکس این اتفاق رخ می‌دهد، یعنی قطر قدامی خلفی چشم کمتر و تصویر بیرون از شبکیه ایجاد می‌شود. تحقیقات نشان داده، بر اثر مطالعه زیاد و کار با کامپیوتر در طولانی مدت ممکن است نزدیک‌بینی ایجاد شود یا شدت یابد.
قرنیه چشم در حالت عادی دارای تحدب یکسانی است. اگر قطر قرنیه در جایی کمتر یا بیشتر باشد تصویر یک محور در شبکیه ایجاد می‌شود، ولی تصویر محور دیگر در جلو یا عقب شبکیه تشکیل می‌شود و فرد یک تصویر را در برخی نقاطش مات و در نقطه‌ای دیگر شفاف و واضح می‌بیند. این حالت آستیگمات نام دارد.
آیا در پیر چشمی هم چنین اتفاقی می‌افتد؟
در چشم همه ما قدرت تطابقی وجود داردکه این کار توسط عضلاتی در چشم انجام می‌شود که با انقباض آنها قطر قدامی خلفی بیشتر می‌شود و قدرت چشم نیز بالاتر می‌رود. این عضلات کمک می‌کند اجسام نزدیک را ببینیم، اما بعد از چهل سالگی این قدرت تطابق به مرور کاهش می‌یابد و به همین دلیل است که پس از چهل سالگی دیدن اشیای نزدیک با مشکل روبه‌رو می‌شود.
ضعیف شدن چشم تا چه زمانی ادامه می‌یابد و چگونه متوقف می‌شود؟
اگر ضعیف شدن چشم در کمتر از بیست سالگی اتفاق بیفتد اغلب در هجده تا بیست سالگی متوقف می‌شود. البته مسائلی مانند کارهای ریز و ظریف، کار با کامپیوتر و مطالعه طولانی‌مدت می‌تواند نزدیک‌بینی را بیشتر کند، اما چون رشد چشمی وجود دارد توقف را در بیست سالگی مشاهده می‌کنیم. البته در سال‌های اول تضعیف کمی سرعت وجود دارد، ولی بتدریج از سرعت کاسته و خودبه‌خود متوقف می‌شود.
اگر چشم دچار یکی از این عیوب شده باشد، بهترین درمان برای اصلاح آن چه می‌تواند باشد؟
سه درمان برای اصلاح عیوب انکساری وجود دارد. قدیمی‌ترین و ساده‌ترین روش عینک است. با معاینه بیمار، مقدار نمره واقعی تعیین شده، عینک مناسب برای بیمار ساخته می‌شود. یکی از روش‌های دیگر نیز لنز تماسی است. لنز نیز مانند عینک عمل می‌کند و معمولا لنز‌ها باید صبح گذاشته و موقع خواب نیز از چشم خارج شود و این یک اشکال عمده محسوب می‌شود، چون به عنوان یک جسم خارجی روی قرنیه قرار می‌گیرد. ممکن است عوامل محیطی روی آن تاثیر بگذارد و باعث خشکی چشم، عفونت و التهاب شود. جسم خارجی احتمال دارد تغییرات دائمی یا موقت روی چشم ایجاد کند.
پس می‌توان گفت لنز روش مناسبی برای اصلاح عیوب انکساری نیست؟
لنز چندان روش مناسبی نیست. نگهداری لنز‌ها کمی دشوار است بخصوص در هوای آلوده تهران و با وجود ذرات و اجسام خارجی در هوا امکان آلودگی آن بسیار زیاد است.
درباره روش‌های جدیدتر مانند لیزر یا پی‌آرکی توضیح دهید.
این روش عیوب انکساری چشم را به طور دائم حل می‌کند. البته به سن، ضخامت قرنیه و تغییرات ایجاد شده در طول زمان بستگی دارد. اینجاست که باید پزشک با توجه به موارد گفته شده راه‌های پیشنهادی ارائه کند تا بیمار روشی را برگزیند، زیرا همه بیماران قادر نیستند از عینک استفاده کنند و حتی همه افراد را نمی‌توان لیزر کرد. البته لیزر روش خوبی محسوب می‌شود و نسبت به دیگر اعمال جراحی، کم‌خطرتر است.
لیزر و پی‌آرکی چه فرقی با هم دارند؟
اساس کار، استفاده از لیزر است. قرنیه تقریبا ضخامتی معادل 550 میکرون دارد (حدود نیم میلی‌متر). هنگام لیزیک یک فلپ از قرنیه را بلند و لیزر می‌کنیم و سپس قرنیه را به محل اصلی خود برمی‌گردانیم. بیمار بسرعت مرخص و فردای عمل نیز ویزیت می‌شود و خیلی زود فعالیت اجتماعی‌اش را از سر می‌گیرد، اما در پی‌آرکی، دیگر فلپ برداشته نمی‌شود و بعد از برداشتن اپیتلیوم، روی سطح قرنیه چشم لیزر می‌شود. البته بیماران سه تا پنج روز احساس درد دارند، ولی پس از آن بهبود می‌یابند.
کدام یک از این دو روش بر دیگری ارجحیت دارد؟
روش اول، دیگر انجام نمی‌شود. همان‌طور که گفته شده یک سوم قرنیه با لیزر برداشته می‌شود و در این حالت مقاومت قرنیه کمتر می‌شود ولی در پی‌آرکی این کار انجام نمی‌شود و لیزر در سطح قرنیه صورت می‌گیرد که روش ایمن‌تری است. تنها اشکال پی‌آرکی درد، قرمزی و مشکلات در مقابل نور است که با گذاشتن عینک‌های آفتابی، استفاده از مسکن یا استفاده از لنز‌های پوششی بهبود می‌یابد.
آیا با این روش‌ها می‌توان هر سه نوع عیب انکساری را اصلاح کرد؟
بله هر سه نوع عیب انکساری را می‌توان با این روش درمان کرد ولی لیزیک دیگر تقریبا انجام نمی‌شود، چون قرنیه را نازک می‌کند.
تا به حال مشکل جدی در استفاده از این روش‌ها دیده شده است؟
قطعا هر عمل جراحی ممکن است با عوارضی همراه باشد، اما عوارض متفاوت و در این نوع عمل‌ها بسیار پایین‌تر از سایر جراحی‌هاست. پی‌آرکی روشی دائمی و راحت است و بخصوص برای افرادی که قادر به استفاده از عینک نیستند، روش مناسبی محسوب می‌شود.
منبع:jamejamonline.ir
