در ماه مبارك رمضان، بيماران زيادي از پزشكان خود درخصوص امكان روزه‌داري سوال مي‌كنند. بيماران ديابتي هم با توجه به شرايط خاص بيماري خود در اين مورد پرسش‌هاي گوناگوني دارند؛ از جمله اين كه آيا روزه‌داري براي آنان مفيد است يا مضر؟ درصورت روزه‌داري دچار چه عوارضي مي‌شوند؟ مهم‌ترين مساله و تهديد روزه‌داري فرد ديابتي دراين فصل گرم چه چيزهايي مي‌تواند باشد؟ براي پاسخ به اين پرسش‌ها با دكتر امير كامران نيكوسخن، متخصص ديابت، مديرعامل انجمن ديابت ايران و رئيس فدراسيون بين‌المللي ديابت در خاورميانه و شمال آفريقا گفت‌وگو كرديم.
بسياري از بيماران مبتلا به ديابت علاقه‌مند هستند بدانند آيا مي‌توانند در ماه مبارك رمضان روزه بگيرند يا خير. لطفا در اين باره توضيحاتي بفرماييد.
خير، روزه گرفتن به افراد ديابتي توصيه نمي‌شود مگر با رعايت چند شرط؛ ازجمله كنترل قند خون، شيوه درمان، ميزان سطح اطلاعات و آموزش‌هاي فرد ديابتي از اين بيماري.
فرد ديابتي چطور مي‌تواند قند خون خود را كنترل كند؟
بسياري از ديابتي‌ها براي اطلاع از ميزان قند خون خود و كنترل ديابت هر چند وقت يك بار آزمايش مي‌دهند و نتيجه‌اي را كه به عنوان جواب مي‌گيرند ملاك عمل قرار مي‌دهند، غافل از اين كه قند خون ما در طول شبانه‌روز در حال نوسان است و اندازه قند خوني كه فقط يك بار در آزمايشگاه گرفته مي‌شود لحظه‌اي بوده و بر اساس شرايط آن روز فرد است. متاسفانه بيشتر افراد ديابتي زماني به آزمايشگاه مراجعه مي‌كنند كه وضعيت قند خون آن روز آنها با روزهاي ديگر تفاوت دارد. منظور اين است كه خودشان را براي انجام يك آزمايش با وضع مطلوب تطبيق مي‌دهند؛ مثلا از چند روز قبل رژيم‌هاي غذايي و نوع خوراك خود را مطابق اصول ديابت تنظيم مي‌كنند. همچنين پرهيزهاي مربوط به ديابت را فقط براي انجام آزمايش رعايت مي‌كنند. در صورتي كه براي كنترل قند خون دو معيار (كنترل‌هاي روزانه كه افراد ديابتي به كمك نوارهاي تست قند ادرار يا دستگاه‌هاي اندازه‌گيري قند خون انجام مي‌دهند و آزمايش هموگلوبين A1C كه نمايانگر ميانگين قند خون سه ماه گذشته فرد ديابتي است) وجود دارد و با رعايت اين دو مورد است كه مي‌توان درباره كنترل مطلوب قند خون فرد ديابتي اظهار نظر كرد.
بهترين زمان آزمايش اندازه‌گيري قند خون چه موقعي است؟
در روزهاي اول روزه‌داري، اندازه‌گيري منظم قند خون در طول روز، حداقل چهار تا پنج مرتبه ضروري است. بهترين زمان براي اين كار قبل و دو ساعت پس از سحري و افطاري و همچنين يك بار در طول روز است؛ البته در صورت نياز، تكرار آن هنگام خواب ضرورت دارد.
معمولا ميزان قند فرد ديابتي كه تمايل به گرفتن روزه دارد، بايد چقدر باشد؟
قند خون افراد معمولي در حالت ناشتايي 60 تا110 ميلي‌گرم درصد (صد سي سي خون) است و معمولا دو ساعت پس از صرف غذا هم به بيش از 140 ميلي‌گرم درصد نمي‌رسد. ميزان قند افراد ديابتي هم براي كنترل مطلوب ديابت و جلوگيري از عوارض زودرس و ديررس ديابت بايد به حد طبيعي نزديك باشد. ميزان قند فرد ديابتي كه مايل به روزه‌داري است بايد دو ساعت پس از غذا حداكثر 180ميلي گرم درصد باشد. افزايش ميزان قند بيش از اين اندازه خطرناك است.
روزه‌داري براي چه نوع ديابتي‌هايي مشكل‌ساز نيست و چه كساني اصلا نبايد روزه بگيرند؟
تعدادي از ديابتي‌ها بدون نياز به دارو، قند خون خود را كنترل مي‌كنند. مي‌توان گفت اگر اين افراد به شيوه صحيح روزه بگيرند و اين روزه گرفتن به كاهش وزن آنان منجر شود، روزه‌داري براي آنان مفيد است، اما در افرادي كه از قرص استفاده مي‌كنند دقت‌هاي ديگري در مورد روزه گرفتن لازم است، زيرا نخوردن غذا در طول روز به دنبال مصرف قرص قند ممكن است به شرايطي منجر شود كه به آن هيپوگليسمي (كاهش قند خون) مي‌گوييم. حتي در موارد شديد ممكن است به كما يا مرگ نيز منجر شود. اين افراد (ديابتي‌هاي وابسته به قرص) براي گرفتن روزه حتي بايد قند خونشان در حد ايده‌آل كنترل شود؛ منظور كنترل روزانه قند خون و آزمايش هموگلوبين A1C است. روزه‌داري با توجه به اين شرايط در كنار آموزش‌هاي مربوط به كنترل ديابت ميسر خواهد بود.
روزه‌داري براي ديابتي‌هاي وابسته به انسولين تقريبا غيرممكن است، زيرا اين افراد به دليل نياز به تزريق انسولين در فواصل مختلف شبانه‌روز با احتمال وقوع كاهش قند خون روبه‌رو هستند. قطع كردن انسولين به دليل نخوردن غذا اشتباه است، زيرا بدن ما حتي در شرايطي كه غذا نيز مصرف نشود به مقدار انسولين نيازمند است.
يك فرد ديابتي هنگام سحر و افطار مي‌تواند چه نوع غذا و مواد خوراكي را مصرف كند؟
متاسفانه بيشتر افراد ديابتي درخصوص تغذيه صحيح در ديابت اطلاعات لازم را ندارند و به تصور غلط، مصرف غذاهايي با قند زود جذب مثل حلوا، خرما، شله‌زرد و… را طي دوران روزه‌داري بلامانع مي‌دانند. خوب است اين عزيزان توجه داشته باشند، زمان روزه‌داري هم بايد مطابق تغذيه صحيح دوره‌هاي ديگر رفتار كنند. خوردن اين نوع خوراكي‌ها در زمان روزه‌داري هم براي آنان مجاز نيست و بهتر است اين افراد از مواد نشاسته‌اي ديرجذب مثل نان، ميوه و لبنيات استفاده كنند. همچنين اين افراد بايد توجه داشته باشند مواد نشاسته‌اي را بايد به دفعات و در حجم كم‌مصرف كنند.
اغلب چه مخاطراتي ممكن است فرد روزه‌دار ديابتي را تهديد كند؟ اين افراد در صورت مشاهده چه علائمي بايد روزه خود را قطع كنند؟
روزه‌داري در يك فرد ديابتي ممكن است سبب بالا رفتن يا پايين افتادن قند خون شود كه در هر دو حالت براي فرد ديابتي خطرناك است. اين افراد در صورت تكرار افزايش يا كاهش ميزان قند خون بايد از ادامه روزه‌داري در روزهاي بعد خودداري كنند؛ البته چنانچه قند خون بشدت پايين آمده باشد كه علائم هيپوگليسمي نظير لرزش دست‌ها، تپش قلب، گرسنگي بسيار شديد و… در فرد بروز كند يا قند خون به ميزان بالاي 25 ميلي‌گرم درصد برسد بايد بسرعت روزه را قطع و اقدامات لازم انجام شود؛ در صورت افت شديد قند خون بايد از مواد قندي زود جذب مانند نوشابه، آبميوه يا عسل استفاده شود و در صورت بالا رفتن شديد قند خون لازم است با نظر پزشك معالج، داروهاي ديابت مصرف شود.
چه توصيه‌اي به اين بيماران در زمان روزه‌داري داريد؟
اول اين كه فرد ديابتي در زمان روزه‌داري حتما مانند قبل از روزه گرفتن وحتي بيشتر از آن بايد قند خون و ادرار خود را كنترل كند تا درصورت افزايش يا كاهش ميزان قند خون بسرعت از نتيجه آن اطلاع پيدا كرده و اقدام لازم را انجام بدهد. نكته بعدي در ارتباط با مصرف غذا در طول روزه‌داري است. با توجه به اين كه مهم‌ترين اصل تغذيه در ديابت مصرف وعده‌هاي غذايي در دفعات بيشتر و حجم كمتر است (سه وعده اصلي و سه ميان وعده) امكان رسيدن به اين اصل هنگام روزه‌داري دقيقا ممكن نيست. البته يك فرد ديابتي بايد از مصرف غذاهاي حجيم در دو وعده سحري و افطاري خودداري كند، به طوري كه زمان افطار با مقدار كوچكي از وعده غذايي شروع كند، سپس يك تا دو ساعت بعد بقيه غذاي خود را مصرف كند. هنگام سحر نيز بايد از مصرف غذاهاي حجيم خودداري كرد، چون اين مساله ممكن است سبب بالارفتن قند خون در طول روز شود. بنابراين بايد ميزان مصرف دارو طي روزه‌داري با توجه به كنترل‌هاي قند خون در طول روز و با نظر پزشك تنظيم شود. در نتيجه از آنجا كه رعايت شش نوبت وعده غذايي در زمان روزه‌داري امكان‌پذير نيست، ضرورت دارد حداقل غذاهاي مصرفي از هنگام افطار تا سحر بتدريج در سه تا چهار وعده با حجم كم‌مصرف شود.
منبع:jamejamonline.ir
