چرا زنان بيشتر از مردان عمر مي كنند؟
تفاوت طول عمر زنان و مردان
میانگین طول عمر مردان همیشه کمتر از زنان بوده است. در طول صد سال گذشته تفاوت عمده‌ای از لحاظ تشخیص و درمان‌های پزشکی به وجود آمده است و به خصوص در کشورهای پیشرفته افراد تاکید بیشتری بر رژیم غذایی سالم و ورزش منظم و ترک سیگار دارند. در نتیجه این پیشرفت‌ها، گرچه میانگین طول عمر مردان افزایش یافته است، اما هنوز هم مردان در سنین پایین‌تری نسبت به زنان میمیرند.
میانگین طول عمر هر دوی زنان و مردان افزایش یافته است، اما زنان همچنان جلوتر از مردان هستند و در واقع در کشوری مانند آمریکا تفاوت میانگین طول عمر مردان و زنان نسبت به یک قرن قبل بیشتر هم شده است و در نتیجه در میان سالمندان درصد بیشتری از زنان مشاهده می‌شود و با افزایش سن این تفاوت به نفع زنان افزایش می‌یابد.
این روند منحصر به آمریکا نیست و در کشورهای توسعه‌یافته دیگر و نیز کشورهای در حال توسعه هم مشاهده می‌شود.
تفاوت سلامت مردان و زنان
مردان با میزان سریعتری از زنان میمیرند: در آمریکا میزان کلی مرگ و میز در مردان 41 درصد بالاتر از زنان است. مردان با احتمال 2.1 بیشتر به علت بیماری کبدی، 2.7 برابر بیشتر به علت ایدز، 4.1 برابر با احتمال بیشتر به علت دست زدن به خودکشی، 3.8 برابر به علت قتل نسبت به زنان میمیرند.
همچنین مردان در سنین پایین‌تری نسبت به زنان میمیرند و در طول زندگی بیشتر دچار بیماری‌ها می‌شوند. آنها در سنین پایین‌تری ممکن است دچار سقوط و عوارض ناشی از آن و نسبت به زنان بیشتر دچار بیماری مزمن می‌شوند.
از طرف دیگر گرچه زنان بسیار بیشتر از مردان به دیدار دکتر می‌روند، در سنین بالای 65 هزینه‌های بسیار بیشتری صرف مراقبت پزشکی از مردان بیمار می‌شود. این تفاوت میان سلامت زنان و مردان از هنگام زندگی جنینی شروع می‌شود و تا هنگام مرگ ادامه پیدا می‌کند.
به ازای هر 115 جنین مذکر، 100 جنین مونث در بارداری‌ها به وجود می‌آید، اما با توجه به اینکه تعداد بیشتری از جنین‌های مذکر قبل از تولد میمیرند، نهایتا به ازای هر 100 نوزاد دختر به دنیا آمده 104 پسر به دنیا می‌آید. در نوزادان پسر، احتمال تولد زودرس، ابتلا به عوارض مربوط به پیش‌رس بودن مانند مشکلات تنفسی، و دچار شدن به آسیب‌های هنگام زایمان بیشتر است. پسرها با احتمال 18 درصد بیشتر نسبت به دخترها قبل رسیدن به یکسالگی میمیرند.
اما چرا اینگونه است؟ پاسخ منفردی به این سوال وجود ندارد، بلکه مخلوطی پیچیده از عوامل زیستی، اجتماعی و رفتاری در این تفاوت دخیل هستند.
عوامل زیستی موثر در طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان
ژن‌ها و کرموزوم‌ها:
مردان و زنان از همان لحظه لقاح با هم تفاوت دارند. هر یک از آنها 23 جفت کروموزوم دارد که 20 تا 25 هزار ژن بدن را حمل می‌کنند. بیست و دو جفت از این کرموزوم‌ها در هر دوی زنان و مردان به طور مشابه ظاهر می‌شوند، اما جفت بیست و سوم است که دو جنس را از هم جدا می‌کند.
در زنان هر دو عضو این جفت کرموزومی کرموزوم‌های X هستند، اما در مردان یکی از آن کروموزوم X و دیگری کروموزوم Y است. کروموزوم Y تنها اندازه‌ای در حد یک سوم کروموزوم X دارد و حاوی تعداد بسیار کمتری ژن‌ها نسبت به کرموزوم X است. برخی از ژن‌ها به بیماری‌های مربوط هستند که باعث افزایش میزان مرگ و میر در طول زندگی می‌شوند. به علاوه اگر زنی یک ژن بیماری‌زا روی یک کروموزوم X اش داشته باشد، وجود یک ژن طبیعی روی کروموزوم X دیگر ممکن است اثر این ژن بیماری‌زا را خنثی کند، اما اگر مرد همان ژن بد را کروموزوم X داشته باشد، به علت کوچکی کروموزوم Y معمولا ژن متناظر طبیعی را روی این کروموزوم ندارد تا اثر ژن بیماری‌زا را خنثی کند.
هورمون‌ها:
قبلا این مسئله به صورت ساده‌ای مطرح می‌شد: هورمون جنسی مردانه یا تستوسترون مسئول شروع زودتر بیماری قلبی در مردان و هورمون جنسی زنانه یا استروژن را عامل حفاظت زنان از بیماری قلبی می‌دانستند. این نظریه بر اساس این مشاهده بود که ورزشکارانی که به سوء‌مصرف هورمون‌های جنسی مردانه یا آندروژن‌ها می‌پردازند، دچار بالا رفتن میزان کلسترول خون و افزایش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی می‌شوند. به هر حال اگر هورمون‌ها نقش اصلی را در این تفاوت میان و زنان مردان از لحاظ سلامت قلب و عروق نداشته باشند، تا حدودی در این زمینه نقش دارند.
هورمون زنانه استروژن میزان کلسترول خوب یا HDL را بالا میبرد، شاید به همین علت باشد که بیماری قلبی در زنان 10 سال دیرتر از مردان ظاهر می‌شود. از طرف دیگر هورمون مردانه تستوسترون ممکن است در دست زدن به رفتارهای تهاجمی و خطرآفرین دخالت داشته باشد که باعث مشکلاتی در بسیاری از مردان جوان می‌شود.
آناتومی دستگاه تولید مثل:
بسیاری از مردان غده پروستات را یک محل آسیب‌پذیر بدن خود می‌دانند. گرچه ممکن است این نظر درست باشد، عوامل تولیدمثلی در واقع باعث کاهش تفاوت طول عمر میان زنان و مردان می‌شوند. زنان با احتمال بیشتری ممکن است از سرطان پستان بمیرند تا مردان از سرطان پروستات. به علاوه بیماری‌های بدخیم و خوش‌خیم رحم و مخاطرات بارداری و زایمان نیز می‌تواند میانگین طول عمر زنان را کاهش دهد.
سوخت و ساز:
کلسترول ممکن است توجیه‌کننده تفاوت طول عمر و مردان و زنان باشد. مردان و زنان از لحاظ میزان کلسترول بد یا LDL تفاوتی ندارند، اما در زنان به طور قابل‌توجهی میزان HDL بالاتر است. کلسترول HDL باعث محافظت در برابر بیماری قلبی می‌شود.
میزان تری‌گلیسرید، یک چربی دیگر در خون که خطر بیماری قلبی را بالا میبرد، به طور میانگین در مردان بالاتر از زنان است. دیابت یک مشکل عمده هم زنان و هم مردان است و شیوع آن در هر دو جنس در حال افزایش بوده است. اما دیابت در مردان اندکی شایع‌تر از زنان است (11 درصد در مقابل 10 درصد).
چاقی:
چاقی يك مشکل فزاینده در همه کشورهای جهان است. مردان دچار اضافه وزن سه سال و مردان دچار چاقی واضح به ترتیب 3 و 6 سال نسبت به مردان با وزن طبیعی از طول عمر کم می‌کند. شیوع چاقی در مردان اندکی بیشتر از زنان است. اما اضافه وزن در مردان مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند تا زنان.
علت این است که چربی اضافه زنان روی لگن و ران‌های‌شان قرار می‌گیرد (چاق گلابی‌شکل)، در حالیکه در مردان وزن اضافی در خط کمری و در شکم قرار دارد (چاقی سیب‌شکل). زیادی چربی در بدن انسان اصلا چیز خوبی نیست، اما چاقی شکمی بسیار خطرناک‌تر از چاقی پایین‌تنه است و به شدت خطر حمله قلبی و سکته مغزی را می‌افزاید. جدا از مسئله زیبایی، شکل بدن زنان سالم‌تر است.
چاقی به غیر از اینکه به مسئله سوخت و ساز بدن ارتباط دارد، با رفتارهای غیربهداشتی فرد هم ارتباط دارد، و در این مورد هم مردان بداقبال‌تر هستند. در واقع گرچه عوامل ژنتیکی، هورمونی و سوخت و ساز ممکن است بخشی از تفاوت طول عمر زنان و مردان را، به خصوص در ابتدای زندگی توضیح دهند، عوامل رفتاری و اجتماعی در بزرگسالان ممکن است نقش مهمتری داشته باشند.
عوامل اجتماعی موثر در طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان
استرس کاری و خصومت:
فشار کاری و پرخاشگری معمولا به عنوان علت بیشتر بودن میزان مرگ و میر مردان نسبت به زنان عنوان می‌شود، و واقعا ممکن است هم حقیقتی در این نظر وجود داشته باشد.
در واقع کلیشه مرد بی‌صبر، پرکار و رقابت‌جو ممکن است اساسی در واقعیت داشته باشد و استرس کاری خطر فشار خون بالا، حمله قلبی و سکته مغزی را بالا میبرد. مرگ ناشی از کار زیاد یا "کاروشی" یک تشخیص شناخته‌شده در ژاپن است و در صورت ثابت‌شدن به بازماندگان فرد فوت‌شده غرامت پرداخت می‌شود.
شخصیت نوع A (شخصیت بی‌صبر و رقابت‌جو)، استرس، خصومت و خشم، همگی به عنوان عوامل خطرساز برای بیماری قلبی شمرده شده‌اند و این صفات در مردان شایع‌تر از زنان است.
استرس ناشی از کار و عوامل شخصیتی موثر بر سلامت قلب، ممکن است در آسیب‌پذیری مردان نقش داشته باشد. اما با وارد شدن تعداد زیادتری از زنان به محیط‌های کاری و پذیرفتن تعهدات مالی در مقابل نقش‌های سنتی آنها در خانه، ممکن است نقش این عامل در تفاوت طول عمر زنان و مردان کاهش یابد.
شبکه‌ها و حمایت‌های اجتماعی:
حقیقت دارد که ارتباط با مردم داروی خوبی است. روابط میان فردی و شبکه‌های حمایتی مستحکم خطر بسیاری از بیماری‌ها را کاهش می‌دهد، از سرماخوردگی گرفته تا افسردگی و حمله قلبی و سکته مغزی. بر عکس، انزوای اجتماعی به عنوان یک عامل خطرساز برای بیماری قلبی شناخته شده است.
زنان نسبت به مردان با شبکه‌های اجتماعی بزرگتر و بسیار قابل‌اعتمادتری ارتباط دارند. یک بررسی بوسیله موسسه پژوهشی نیوانگلند نشان داد که 28 درصد زنان اما تنها 9 درصد مردان می‌گویند برای حمایت به دوستان‌شان متکی هستند، و مردان با احتمال 2.5 برابر بیشتر از زنان فاقد حمایت‌های اجتماعی هستند.
به طور کلی زنان احساسات‌شان و احساسات زنان را درک می‌کنند، و توانایی زیادی برای بیان افکار و احساسات‌شان دارند. روابط بین فردی قوی و ارتباطات خوب ممکن است تا حدی توضیح‌دهنده طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان باشد.
