یخ‌ماله یا پاتیناژ نام نوعی ورزش است که با اسکیت روی یخ انجام میشود.
پاتیناژ را می‌توان به صورت پاتیناژ تک‌نفره و دونفره و گروهی انجام داد. این ورزش از زیباترین ورزش‌هاست و شامل کشش و حرکت بدن همراه با حفظ تعادل می‌باشد.پاتیناژ را می‌توان در سالن‌های پوشیده انجام داد و نیز در کشورهایی که زمستان‌های پربرف دارند از جمله در کانادا و روسیه این ورزش در پیست‌های باز هم انجام میشود.
انجام حرکات آکروباتیک روی یخ در حین پاتیناژ از سخت‌ترین حرکات ورزشی است که ورزشکار برای انجام آن به تمرین و ممارست زیاد احتیاج دارد.
تعریفی که در لغتنامه ها برای پاتیناژ آمده چنین است:حرکت روی یخ به وسیله اسکیت –تیغه های باریک فولادی که در انواع ابتدایی آن به کفش بسته میشد و بعدها به طور بخشی یک پارچه با کف پوتینهای مخصوص ساخته میشد. پاتیناز در ابتدا تنها برای سرگرمی بر روی رودخانه ها، حوضچه های طبیعی و دریاچه های یخ زده به انجام میشد و بعدها در میان ورزشها جای گرفت و مدتهاست که زمینهای سرپوشیده چهار فصل برای پرداختن به آن وجود دارد.
زمانهای بسیار دور و ماقبل تاریخ زمان و روند شکل گیری دقیق پاتیناژ نامعلوم است، با این حال باستان شناسان عقیده دارند که اسکیت روی یخ گسترش جغرافیایی زیادی داشته است. شواهد باستان شناسی از اسکیتهای بدوی ساخته شده از استخوان جانوران در نقاط سردسیری چون روسیه، اسکاندیناوی، بریتانیا، هلند، آلمان و سویس نشان میدهد که انسانها در زمانهای دور نیز از این روش سریع و ساده برای عبور از مناطق بزرگ و یخ زده استفاده میکرده اند. سطح این تیغه ها با ساییدن مداوم استخوان شکار یا احشام، لغزنده شده و با تسمه به پا بسته میشد.
قدیمیترین مدارک تاریخی اولین اشاره واقعی به پاتیناژ در کتابی نوشته راهبی اهل کانتربوری به نام ویلیام فیتز استفن (William Fitz Stephen) دیده شده است. او در کتاب خود درباره توماس بکت (Thomas Beckett 1170-1118 اسقف اعظم کانتربوری)، در شرح واقعه ای در زمستان کانتربوری، چنین نوشته است:
“… اگر زمینهای باتلاقی فینزبوری و مورفیلد یخ بزنند، کودکان اهل لندن به بازی میپردازند. بعضی از این بچه ها استخوانهایی به مچ پای خود میبندند و چوب دستیهایی ساده و کارکرده در دست میگیرند. آنها مانند پرندگان یا تیرهایی از چله کمان در رفته، بر روی یخ پرواز میکنند. ناگهان دو کودک با هم مقابله میکنند، چوب دستیهای خود را بالا گرفته و تا جایی که یکی بر زمین بیافتد به یکدیگر میتازند. سر این بچه ها معمولا ضربه میخورد یا دست و پایشان میشکند…”
چوب دستیهایی که فیتز استفن از آن صحبت کرده است برای حرکت کردن مورد استفاده قرار میگرفته است زیرا اسکیتهای یخ اولیه، لبه تیزی که در اسکیتهای امروزی موجب سر خوردن میشود را نداشتند.
اولین توصیف پاتیناژ در یک اثر هنری در قرن پانزدهم و توسط یوهانس بروگمن (Johannes Brugman) هلندی تصویر شده است. این اثر حکاکی روی چوب، لیدوینای مقدس قدیس حامی اسکیت بازان را در هنگام افتادن بر روی یخها نشان میدهد. لیدوینا دختری نوجوان بود که هنگام زمین خوردن در پاتیناژ دچار شکستگی دنده شد و هرگز درمان نشد. این اثر اولین کار هنری است که پاتیناژ به عنوان موضوع اصلی تابلو در آن حضور دارد. یک نکته مهم دیگر در این تابلو تصویر مردی در پس زمینه است که در حال اسکیت بر روی یک پا قرار گرفته که این حالت بدون داشتن اسکیت تیغه دار ممکن نیست و نشانگر این امر است که در آن زمان اسکیتهایی با لبه تیز وجود داشته اند.
محوطه ای طبیعی در استرالیا مناسب برای پاتیناژ پیشرفت اسکیتها افزودن تیغه هایی به اسکیت از ابداعات هلندیان در قرن سیزدهم یا چهاردهم بوده است. این اسکیتها از فولاد ساخته میشده اند و برای سهولت در حرکت لبه های تیزی داشته اند. ساختار اسکیتهای امروزی تا حد زیادی به همین ترتیب باقی مانده است.
تنها تغییر بسیار مهم در طراحی اسکیت روی یخ کمی بعد به وقوع پیوست، در حدود زمانی که تیغه های فولادی برای اسکیت به وجود آمد، یک هلندی دیگر که شاگرد میزسازی بودف آزمایشهایی با نسبتهای مختلف عرض و ارتفاع تیغه فلزی انجام داد و بالاخره طرحی را ارایه داد که تا امروز تقریبا بدون تغییر باقی مانده است. با استفاده از این اسکیت دیگر به چوب دستی نیاز نبود و حرکت بسیار آزادتر و با ثبات تر انجام میگرفت.
جایگاه اجتماعی پاتیناژ همانطور که در آثار نقاشان بزرگ هلندی مشاهده میشود، پاتیناژ در هلند مختص هیچ طبقه و سن و موقعیتی نبوده و همه میتوانستند به این تفریح بپردازند. با این حال در کشورهای دیگر، پاتیناژ تنها به طبقه ممتاز محدود میشده است.
امپراتور رودولف دوم (Rudolf II) به قدری به اسکی روی یخ علاقمند بود که در سال ۱۶۱۰ کارناوالی از یخ در دربار خود برپا نمود تا به این ورزش عمومیت ببخشد.
جیمز دوم پادشاه انگلستان نیز، در دوران تبعید خود به هلند، به شدت به این ورزش علاقمند شد و زمانی که به انگلستان بازگشت، این ورزش و تفریح “جدید” را به طبقه ممتاز انگلستان معرفی نمود. لویی شانزدهم، امپراتور فرانسه در دوران حکومت خود پاتیناژ را به پاریس آورد.
چگونگی عملکرد تیغه اسکیت روی یخ به این دلیل انجام پذیر است که تیغه فولادی زیر کفش میتواند با کمترین اصطکاک با سطح یخی به اطراف حرکت کند. البته اندکی خم کردن تیغه و فرو بردن آن در یخ به اسکیت باز کمک میکند تا با بالا بردن اصطکاک، حرکات خود را کنترل نماید. به علاوه او میتواند با حرکت بر روی لبه منحنی تیغه و با قرار دادن بدن خود در زاویه مناسب و خم نگهداشتن زانو، از نیروی جاذبه برای کنترل و سرعت بخشیدن به حرکات خود استفاده کند.
یک روش دیگر برای ایجاد شتاب فشردن تیغه در بخش جلویی آن روی یخ است به طوریکه یخ بریده میشود و اسکیت باز را به جلو هل میدهد. اسکیت باز ماهر میتواند با ترکیب دو تکنیک فوق که ” ترسیم” یا drawing نام دارد، به حالتی برسد که ظاهرا بدون هیچ کوشش خاصی در مسیرهای منحنی زیبا میخرامد.
آزمایشهای متعدد نشان داده اند که یخ در دمای ۷- درجه سانتیگراد از کمترین میزان اصطکاک جنبشی برخوردار است و بسیاری از میدانهای پاتیناژ سرپوشیده سیستم خود را بر مبنای همین درجه تنظیم میکنند. روی سطح بیرونی هر نوع پوشش یخی در دماهای بالاتر از ۲۰- درجه سانتیگراد همواره یک غشای بسیار نازک از آب مایع وجود دارد که قطر آن از تنها چند مولکول تا چندین هزار مولکول در تغییر است.
دلیل وجود این غشا، پایان ناگهانی ساختار کریستالی یخ است. ضخامت این غشای مایع، تنها به دمای سطح یخ بستگی دارد، هرچه دما بالاتر باشد، غشا ضخیمتر خواهد بود. البته پاتیناژ بر روی سطوح سردتر از ۲۰- درجه نیز امکان پذیر است که درآن دما به طور طبیعی غشای مایع به وجود نخواهد آمد.
دو خطر عمده پاتیناژ از این قرارند:
اولین خطر که در هر میدان پاتیناژی رخ میدهد، سقوط بر روی یخ است که به کیفیت سطح یخ، طراحی اسکیتف سرعت اسکیت باز و همچنین مهارت و تجربه او بستگی دارد. هرچند آسیب دیدگی جدی در این حالت بعید است اما غیرممکن نیست.
خطر دوم که بسیار جدی است و هنگام پاتیناژ در فضای باز وجود دارد، سقوط از میان یخها به داخل آب بسیار سرد زیر آن است. این اتفاق میتواند موجب آسیب شدید یا مرگ در اثر شوک، سرمازدگی یا غرق شدن شود. بیرون آمدن از آب و بازگشت به روی یخ بسیار مشکل و تقریبا غیرممکن است زیرا لبه های یخی مدام میشکنند و فرد توسط کفشهای سنگین و البسه ضخیم زمستانی که در اثر خیسی بسیار سنگین میشوند، به زیر کشیده میشود یا اینکه با گم کردن جهت حفره، در زیر یخها باقی میماند.
ورزشهای بر مبنای پاتیناژ تعدادی از مهمترین رشته های ورزشی با مبنای پاتیناژ از این قرارند:
• پاتیناژ نمایشی یا Figure Skating ورزشی است که در آن افراد به صورت تک، دو نفره یا گروهی به انجام حرکات پرشی، سرعتی و تعادلی میپردازند و معمولا این حرکات را متناسب با یک قطعه موسیقی انجام میدهند
• هاکی روی یخ یا Ice hockey یک ورزش تیمی است که در آن اعضای هر تیم کوشش میکنند یک گوی مخصوص را به کمک چوبدستیهایی با لبه برگشته، به دروازه حریف وارد کند. چوب دستیهای این ورزش متناسب با راست دست یا چپ دست بودن بازیکن ساخته میشوند.
• پاتیناژ سرعتی یا Speed skating ورزشی است که شرکت کنندگان باید مسافت مشخصی را با سرعت بیشتر طی کنند.
• پاتیناژ نوردیک یا Tour skating ورزشی سرگرم کننده است که عامل زمان در آن مطرح نیست و شرکت کنندگان مسافتهای زیادی را بر روی یخ طبیعی پاتیناژ میکنند.
منبع:آسموني
