در ماه مبارك رمضان، بیماران زیادی از پزشكان خود درخصوص امكان روزه‌داری سوال می‌كنند. بیماران دیابتی هم با توجه به شرایط خاص بیماری خود در این مورد پرسش‌های گوناگونی دارند؛ از جمله این كه آیا روزه‌داری برای آنان مفید است یا مضر؟ درصورت روزه‌داری دچار چه عوارضی می‌شوند؟ مهم‌ترین مساله و تهدید روزه‌داری فرد دیابتی دراین فصل گرم چه چیزهایی می‌تواند باشد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با دكتر امیر كامران نیكوسخن، متخصص دیابت، مدیرعامل انجمن دیابت ایران و رئیس فدراسیون بین‌المللی دیابت در خاورمیانه و شمال آفریقا گفت‌وگو كردیم.
بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت علاقه‌مند هستند بدانند آیا می‌توانند در ماه مبارك رمضان روزه بگیرند یا خیر. لطفا در این باره توضیحاتی بفرمایید.خیر، روزه گرفتن به افراد دیابتی توصیه نمی‌شود مگر با رعایت چند شرط؛ ازجمله كنترل قند خون، شیوه درمان، میزان سطح اطلاعات و آموزش‌های فرد دیابتی از این بیماری.
فرد دیابتی چطور می‌تواند قند خون خود را كنترل كند؟
بسیاری از دیابتی‌ها برای اطلاع از میزان قند خون خود و كنترل دیابت هر چند وقت یك بار آزمایش می‌دهند و نتیجه‌ای را كه به عنوان جواب می‌گیرند ملاك عمل قرار می‌دهند، غافل از این كه قند خون ما در طول شبانه‌روز در حال نوسان است و اندازه قند خونی كه فقط یك بار در آزمایشگاه گرفته می‌شود لحظه‌ای بوده و بر اساس شرایط آن روز فرد است. متاسفانه بیشتر افراد دیابتی زمانی به آزمایشگاه مراجعه می‌كنند كه وضعیت قند خون آن روز آنها با روزهای دیگر تفاوت دارد. منظور این است كه خودشان را برای انجام یك آزمایش با وضع مطلوب تطبیق می‌دهند؛ مثلا از چند روز قبل رژیم‌های غذایی و نوع خوراك خود را مطابق اصول دیابت تنظیم می‌كنند. همچنین پرهیزهای مربوط به دیابت را فقط برای انجام آزمایش رعایت می‌كنند. در صورتی كه برای كنترل قند خون دو معیار (كنترل‌های روزانه كه افراد دیابتی به كمك نوارهای تست قند ادرار یا دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون انجام می‌دهند و آزمایش هموگلوبین A1C كه نمایانگر میانگین قند خون سه ماه گذشته فرد دیابتی است) وجود دارد و با رعایت این دو مورد است كه می‌توان درباره كنترل مطلوب قند خون فرد دیابتی اظهار نظر كرد.
بهترین زمان آزمایش اندازه‌گیری قند خون چه موقعی است؟
در روزهای اول روزه‌داری، اندازه‌گیری منظم قند خون در طول روز، حداقل چهار تا پنج مرتبه ضروری است. بهترین زمان برای این كار قبل و دو ساعت پس از سحری و افطاری و همچنین یك بار در طول روز است؛ البته در صورت نیاز، تكرار آن هنگام خواب ضرورت دارد.
معمولا میزان قند فرد دیابتی كه تمایل به گرفتن روزه دارد، باید چقدر باشد؟
قند خون افراد معمولی در حالت ناشتایی 60 تا110 میلی‌گرم درصد (صد سی سی خون) است و معمولا دو ساعت پس از صرف غذا هم به بیش از 140 میلی‌گرم درصد نمی‌رسد. میزان قند افراد دیابتی هم برای كنترل مطلوب دیابت و جلوگیری از عوارض زودرس و دیررس دیابت باید به حد طبیعی نزدیك باشد. میزان قند فرد دیابتی كه مایل به روزه‌داری است باید دو ساعت پس از غذا حداكثر 180میلی گرم درصد باشد. افزایش میزان قند بیش از این اندازه خطرناك است.
روزه‌داری برای چه نوع دیابتی‌هایی مشكل‌ساز نیست و چه كسانی اصلا نباید روزه بگیرند؟
تعدادی از دیابتی‌ها بدون نیاز به دارو، قند خون خود را كنترل می‌كنند. می‌توان گفت اگر این افراد به شیوه صحیح روزه بگیرند و این روزه گرفتن به كاهش وزن آنان منجر شود، روزه‌داری برای آنان مفید است، اما در افرادی كه از قرص استفاده می‌كنند دقت‌های دیگری در مورد روزه گرفتن لازم است، زیرا نخوردن غذا در طول روز به دنبال مصرف قرص قند ممكن است به شرایطی منجر شود كه به آن هیپوگلیسمی (كاهش قند خون) می‌گوییم. حتی در موارد شدید ممكن است به كما یا مرگ نیز منجر شود. این افراد (دیابتی‌های وابسته به قرص) برای گرفتن روزه حتی باید قند خونشان در حد ایده‌آل كنترل شود؛ منظور كنترل روزانه قند خون و آزمایش هموگلوبین A1C است. روزه‌داری با توجه به این شرایط در كنار آموزش‌های مربوط به كنترل دیابت میسر خواهد بود.
روزه‌داری برای دیابتی‌های وابسته به انسولین تقریبا غیرممكن است، زیرا این افراد به دلیل نیاز به تزریق انسولین در فواصل مختلف شبانه‌روز با احتمال وقوع كاهش قند خون روبه‌رو هستند. قطع كردن انسولین به دلیل نخوردن غذا اشتباه است، زیرا بدن ما حتی در شرایطی كه غذا نیز مصرف نشود به مقدار انسولین نیازمند است.
یك فرد دیابتی هنگام سحر و افطار می‌تواند چه نوع غذا و مواد خوراكی را مصرف كند؟
متاسفانه بیشتر افراد دیابتی درخصوص تغذیه صحیح در دیابت اطلاعات لازم را ندارند و به تصور غلط، مصرف غذاهایی با قند زود جذب مثل حلوا، خرما، شله‌زرد و… را طی دوران روزه‌داری بلامانع می‌دانند. خوب است این عزیزان توجه داشته باشند، زمان روزه‌داری هم باید مطابق تغذیه صحیح دوره‌های دیگر رفتار كنند. خوردن این نوع خوراكی‌ها در زمان روزه‌داری هم برای آنان مجاز نیست و بهتر است این افراد از مواد نشاسته‌ای دیرجذب مثل نان، میوه و لبنیات استفاده كنند. همچنین این افراد باید توجه داشته باشند مواد نشاسته‌ای را باید به دفعات و در حجم كم‌مصرف كنند.
اغلب چه مخاطراتی ممكن است فرد روزه‌دار دیابتی را تهدید كند؟ این افراد در صورت مشاهده چه علائمی باید روزه خود را قطع كنند؟
روزه‌داری در یك فرد دیابتی ممكن است سبب بالا رفتن یا پایین افتادن قند خون شود كه در هر دو حالت برای فرد دیابتی خطرناك است. این افراد در صورت تكرار افزایش یا كاهش میزان قند خون باید از ادامه روزه‌داری در روزهای بعد خودداری كنند؛ البته چنانچه قند خون بشدت پایین آمده باشد كه علائم هیپوگلیسمی نظیر لرزش دست‌ها، تپش قلب، گرسنگی بسیار شدید و… در فرد بروز كند یا قند خون به میزان بالای 25 میلی‌گرم درصد برسد باید بسرعت روزه را قطع و اقدامات لازم انجام شود؛ در صورت افت شدید قند خون باید از مواد قندی زود جذب مانند نوشابه، آبمیوه یا عسل استفاده شود و در صورت بالا رفتن شدید قند خون لازم است با نظر پزشك معالج، داروهای دیابت مصرف شود.
چه توصیه‌ای به این بیماران در زمان روزه‌داری دارید؟
اول این كه فرد دیابتی در زمان روزه‌داری حتما مانند قبل از روزه گرفتن وحتی بیشتر از آن باید قند خون و ادرار خود را كنترل كند تا درصورت افزایش یا كاهش میزان قند خون بسرعت از نتیجه آن اطلاع پیدا كرده و اقدام لازم را انجام بدهد. نكته بعدی در ارتباط با مصرف غذا در طول روزه‌داری است. با توجه به این كه مهم‌ترین اصل تغذیه در دیابت مصرف وعده‌های غذایی در دفعات بیشتر و حجم كمتر است (سه وعده اصلی و سه میان وعده) امكان رسیدن به این اصل هنگام روزه‌داری دقیقا ممكن نیست.
البته یك فرد دیابتی باید از مصرف غذاهای حجیم در دو وعده سحری و افطاری خودداری كند، به طوری كه زمان افطار با مقدار كوچكی از وعده غذایی شروع كند، سپس یك تا دو ساعت بعد بقیه غذای خود را مصرف كند. هنگام سحر نیز باید از مصرف غذاهای حجیم خودداری كرد، چون این مساله ممكن است سبب بالارفتن قند خون در طول روز شود. بنابراین باید میزان مصرف دارو طی روزه‌داری با توجه به كنترل‌های قند خون در طول روز و با نظر پزشك تنظیم شود. در نتیجه از آنجا كه رعایت شش نوبت وعده غذایی در زمان روزه‌داری امكان‌پذیر نیست، ضرورت دارد حداقل غذاهای مصرفی از هنگام افطار تا سحر بتدریج در سه تا چهار وعده با حجم كم‌مصرف شود.
