در توضیح المسائل حضرت امام(ره) آمده است:
وقت نماز ظهر و عصر
مسأله 713. علامت ظهر شرعی وقت نماز ظهر و عصر
اگر چوب، میله و مانند آن را(که شاخص نام دارد) به صورت عمودی و راست، در زمین هموار فرو برند، سایۀ آن در صبح که آفتاب طلوع می کند، به طرف مغرب است و هر چه آفتاب بالا می آید، سایۀ آن کم می شود؛ و در شهرهای ما، در اول ظهر شرعی به آخرین درجۀ کمی خود می رسد و ظهر که گذشت، سایۀ آن به طرف مشرق برمی گردد، و هر چه آفتاب رو به مغرب می رود، سایه زیادتر می شود. بنابر این وقتی که سایه به آخرین درجۀ کمی خود رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعی شده است. در برخی از شهرها، مثل مکۀ مکرّمه، گاهی در وقت ظهر، سایۀ شاخص به کلّی از بین می رود و سپس دوباره سایه پیدا می شود و بدین ترتیب معلوم می شود ظهر شده است.
وقت نماز مغرب و عشا
مسأله 719. مغرب شرعی
مغرب وقتی است که سرخی طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود، از بین برود.
وقت نماز صبح
مسأله 725. فجر اول، فجر دوم، وقت نماز صبح
1- فجر اول: سفیدی فجر که در نزدیکی اذان صبح ، از طرف مشرق رو به بالا می رود.
2- فجر دوم: وقتی است که سفیدی فجر اول در طرف مشرق و افق، پهن و گسترده می شود.
3- اول وقت نماز صبح همان آشکار شدن فجر دوم است و آخر آن وقتی است که آفتاب طلوع کند.[1]
پس معلوم شد که در زمان های قدیم با استفاده از ابزار همگانیِ چشم، آسمان و شاخص، پیامبر و سایر مردم، اوقات نماز را تشخیص می دادند.
اگر امروزه برای اوقات نماز، ساعت تعیین شده، و بر اساس آن اذان پخش می شود، این ساعت از معیارهای شرعی مذکور در رساله ها گرفته شده است؛ چه بسا ممکن است ساعت خراب شود و وقت را دقیق نشان ندهد؛ بسیاری از روستاییان با نگاه به آفتاب در ظهر، وقت نماز را تشخیص می دهند.
نماز صبح برخلاف تصور همه از اهمیت ویزه ای برخوردار است ولی امروزه متاسفانه به دلیل تغییر سبک زندگی، اکثر افراد نماز صبحشان قضا می شود. آسمونی در این مقاله تعدادی از فضایل خواندن نماز صبح را برای شما عزیزان عنوان می کند.
اهمیت نماز صبح (به ویژه نماز جماعت صبح) از نظر قرآن و روایات:
الف) از نظر قرآن:
قرآن می فرماید: «أَقِمِ الصّلاةَ لِدُلُوكِ الشّمْسِ إِلى غَسَقِ اللّیلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُودًا»؛
نماز را از زوال خورشید، تا نهایت تاریکی شب، (نیمه شب) بر پادار و همچنین قرآن فجر (نماز صبح) را؛ چرا که قرآن فجر، مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
طبق روایاتی در ذیل آیه شریفه وارد شده است، مقصود از «قرآن الفجر» نماز صبح است و این روایات را دانشمندان شیعه و اهل تسنن نقل کرده اند.
امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) فرموده اند: منظور از «قرآن الفجر» نماز صبح است.
برخی از نکات این آیه شریفه:
اهمیت و جایگاه ویژه نماز صبح نسبت به سایر نمازها (ان قرآن الفجر کان مشهودا).
مطلوبیت و فضیلت اقامه نماز صبح در اول وقت (طلوع فجر).
نماز صبح در اول فجر، مورد شهود و نظاره ویژه «ملائکه شب و روز» است و هر دو گروه ثواب نماز صبح را مینویسند.
اهتمام به اقامه نماز صبح همراه با جماعت.
احتمال دارد که ذکر صفت مشهود برای نماز صبح، نوعی تشویق به این باشد که شایسته است انجام آن در معرض شهود و دید همگان باشد.
علامه طباطبایی می فرماید: «روایات از طرق عامه و خاصه متفقاً جملی «ان قرآن الفجر کان مشهودا» را تفسیر کرده اند به اینکه : نماز صبح را هم ملائکه شب (در موقع مراجعت) و هم ملائکه صبح (در موقع آمدن) می بینند».
و نیز در بحث روایتی، پس از نقل اخبار در ذیل آیه شریفه می فرماید : «تفسیر مشهود بودن «قرآن فجر» در روایات شیعه و سنی، به اینکه چون ملائکه شب و روز آن را می بینند، آن قدر در این دو طایفه بسیار است که نزدیک است به حدّ تواتر برسد و در بعضی از آنها همان طور که گذشت، شهادت خدا و دیدن مسلمین نیز اضافه شده است».
نماز تنها عبادتی است که به نام «قرآن» توصیف شده است (قرآن الفجر).
قرآن و تلاوت آن در نماز، محور اصلی است. (قرآن الفجر)
«قرآن الفجر» در آیه عطف است به کلمه «الصلوة» که تقدیرش چنین می شود: «و اقم قرآن الفجر» که مراد از آن، نماز صبح است و چون مشتمل بر قرائت قرآن است، آن را «قرآن صبح» خوانده؛ چون روایات همه متفق اند بر اینکه مراد از «قرآن الفجر» همان نماز صبح است.
– برآورده شدن خواسته ها:
حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسكری(ع) روایت می كند كه فرمودند: “خداوند متعال با حضرت موسی تكلم كرد، حضرت موسی فرمود: خدای من. كسی كه نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود: حاجت و درخواستش را به او عطا می كنم و بهشتم را برایش مباح می گردانم.”حضرت حجةالاسلام والمسلمین هاشمی نژاد فرمودند: پیرمردی مسن، ماه مبارك رمضان به مسجد لاله زار می آمد. خیلی آدم موفقی بود، همیشه قبل از اذان داخل مسجد بود. به او گفتم: حاج آقا. شما خیلی موفقید، من هر روز كه به مسجد می آیم می بینم شما زودتر از ما آمده اید جا بگیرید، او گفت: نه آقا، من هرچه دارم از نماز اول وقت دارم”
و بعد گفت: “من در نوجوانی به مشهد رفتم. مرحوم حاج شیخ حسن علی نخودكی را پیدا كردم و گفتم: من سه حاجت مهم دارم، دلم می خواهد هر سه تا را خدا در جوانی به من بدهد، یك چیزی یادم بدهید؟ ایشان فرمودند: چی می خواهی؟ گفتم: یكی دلم می خواهد در جوانی به حج مشرف شوم، چون حج در جوانی لذت دیگری دارد. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. گفتم: دومین حاجتم این است كه دلم می خواهد یك همسر خوب خدا به من عنایت كند. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. و حاجت سومم این است كه خدا یك كسب آبرومندی به من عنایت فرماید. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان.
این عملی را كه ایشان فرمودند من شروع كردم و در فاصله سه سال هم به حج مشرف شدم، هم زن مؤمنه و صالحه خدا به من داد و هم كسب با آبرو به من عنایت كرد.”
2- برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی:
پیامبر اكرم(ص) فرمودند:”بنده ای نیست كه به وقت های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این كه من سه چیز را برای او ضمانت می كنم: برطرف شدن گرفتاری ها و ناراحتی ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش.”
3 – ورود به بهشت و دوری از جهنم:
امام محمد باقر(ع) می فرمایند:”هر كس نماز واجب را در حالی كه عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای كه چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد كه او را عذاب نكند، و كسی كه درغیر وقتش به جا آورد در حالی كه چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش كند. در مورد زمان اذان صبح امروز در سایت ساعت 24 بیشتر بخوانید.
4- در امان بودن از بلاهای آسمانی:
قطب راوندی گوید: پیامبر خدا(ص) فرمود: هنگامی كه خداوند از آسمان آفتی بفرستد، سه گروه از آن، در امان می مانند: حاملان قرآن، رعایت كنندگان خورشید یعنی كسانی كه وقت های نماز را محافظت می كنند، و كسانی كه مساجد را آباد می نمایند.”
5- خشنودی خداوند:
امام صادق(ع) می فرمایند: اول وقت، خشنودی خداست و آخر آن، عفو خداست، و عفو نمی باشد مگر از جهت گناه. و در مقابل، تأخیر نماز موجب خشم خداست چرا كه پیامبر اكرم(ص) به حضرت علی(ع) فرمودند: “نماز را با وضوی كامل و شاداب در وقتش به جای آور كه تأخیر انداختن نماز بدون جهت ، باعث غضب پروردگار است.”
6- استجابت دعا و بالا رفتن اعمال:
در حدیث است كه به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و درهای بهشت باز می گردد و دعا مستجاب می شود ؛
پس خوشا به حال كسی كه در آن هنگام برای او عمل صالحی بالا رود.
در حدیثی دیگر از حضرت صادق(ع) آمده است كه فرمودند: “بهترین ساعت های شب و روز، وقت های نماز است. “
سپس فرمودند: “چون ظهر می شود درهای آسمان گشوده شده و بادها می وزند و خداوند به خلق خود نگاه می كند.”
هر آینه من بسیار دوست دارم كه در آن هنگام، عمل صالحی برای من بالا رود. آنگاه فرمودند: “بر شما باد به دعا كردن بعد از نمازها، چرا كه آن مستجاب می شود.”
7- دوری شیطان و تلقین شهادتین:
پیامبر اكرم(ص) فرمودند: “شیطان تا زمانی كه مؤمن بر نمازهای پنج گانه در وقت آن محافظت كند، پیوسته از او در هراس است؛ پس چون آنها را ضایع نمود بر وی جرأت پیدا كرده و او را در گناهان بزرگ می اندازد. امام صادق(ع) می فرمایند: “ملک الموت در هنگام مردن، شیطان را از محافظ بر نماز دور می كند و شهادت به یگانگی خدا و نبوت پیامبرش را در آن هنگامه بزرگ به او تلقین می نماید.” زیاد شدن عمر، مال و اولاد صالح در دنیا، در امان بودن از ترس و هول مرگ در موقع مردن، آسان شدن سؤال نكیر و منكر در قبر، توسعه یافتن قبر، نورانی شدن چهره، دادن نامه عمل به دست راست و آسان گرفتن حساب در محشر، رضایت خداوند، سلام دادن خدا به او و نگاه كردن از روی رحمت به او در هنگام عبور از صراط و… از دیگر آثار و بركات نماز اول وقت است كه در روایات به آن اشاره شده است.
حجةالاسلام انصاری می گوید: امام(ره) در روزهای آخر عمرشان می خواستند بخوابند؛ به من فرمودند اگر خوابیدم، اول وقت نماز صدایم بزن، گفتم چشم. دیدم اول وقت شد و امام(ره) خوابیده اند، حیفم آمد صدایشان بزنم؛ عمل جراحی، سرم به دست، گفتم صدایشان نزنم بهتر است.
چنددقیقه ای از اذان گذشت و امام(ره) چشم هایشان را باز كردند، گفتند: وقت شده؟ گفتم: بله فرمودند: چرا صدایم نزدی؟ گفتم: ده دقیقه بیشتر از وقت نگذشته است. گفتند: مگر به شما نگفتم. سپس امام(ره) فرزند خود را صدا زدند و فرمودند: ناراحتم. از اول عمرم تا حالا نمازم را اول وقت خوانده ام، چرا الان باید ده دقیقه تأخیر بیفتد؟”.
